Wat hebben Iran, komkommers en het Nederlandse onderwijs met elkaar gemeen? Dat ze alledrie groen zijn, groen blijven, of groen moeten blijven. Groen is de kleur van de Iranese revolutie. Het is de kleur van de Europese komkommer en van de Nederlandse student. Groen is de kleur van de permanente revolutie, van de permanente onwetendheid, van de permanente Europese bemoeizucht, maar ook van de Europese Bunker. Dit bouwwerk wordt steeds groter, maar bevat steeds minder ruimte om te leven. De lucht wordt eruit geknepen, de ruimte om te bewegen neemt af. Het onderwijsplan van Minister van Onderwijs Ronald Plasterk is daarvan het zoveelste bewijs.
De komkommertijd is aangebroken. Net nu de Europese Commissie heeft bepaald dat kromme komkommers voortaan weer 'mogen', buigt het groene, kromme monster van de media zich naar Iran. Groen is daar de kleur van de revolutie. Een goede revolutie eindigt nimmer, dus nieuws is verzekerd. Maar de constante aandacht voor grote revoluties - zoals die van de rechte komkommers of die van de volksopstandjes in Iran - leiden de aandacht af van kleine revoluties. Zoals de Tweehonderjarige Culturele Revolutie in het Westen. Terwijl Iran de aandacht opslurpt, slurpen mannen als Plasterk de Nederlandse samenleving leeg. Zijn plannen om het aantal studies van studenten te beperken of in kosten te brengen, slurpt de academische breinen leeg van onze toekomstige elite; toekomstige academici zullen zo altijd 'groen' blijven, ongevormd en ongerept.
Een aantal politieke jongerenorganisaties heeft daarom de alarmbel geklingeld [1]. Onder initiatief van het CDJA is men de actie "Stop Plasterk" gestart. De opstellers maken zich grote zorgen over de plannen van minister Plasterk aangaande het hoger onderwijs: "Morgen wordt in de Tweede Kamer namelijk gestemd over het plan van minister Plasterk om studenten hun tweede studie helemaal zelf te laten betalen. De minister wil dat studenten, zodra zij hun een eerste bachelor of eerste master hebben afgerond, voor een tweede bachelor of master instellingsgeld betalen. Dat instellingsgeld cirkelt vaak rond de 10.000 euro per jaar. Deze bezuinigingmaatregel heeft grote gevolgen voor de toegankelijkheid van het onderwijs. Studenten met een afgeronde HBO-opleiding mogen straks geen universitaire bachelor meer doen voor wettelijk collegegeld, maar moeten duizenden euro’s per jaar gaan betalen. IJverige studenten die zich graag willen verdiepen en verbreden met een tweede studie krijgen geen kans meer. Juist nu zou het investeren in kennis bij de generatie die straks de kosten van de vergrijzing op zich moet nemen, prioriteit nummer één moeten zijn."
Het lijkt een sympathiek plan, dat van de jongerenorganisaties, en het is ook. Maar zoals wel vaker betreft het hier weinig meer dan een politieke reflex. Het is een gezonde reflex te protesteren als je belangen worden bedreigd en je bewegingsruimte wordt ingesnoerd. Maar het is een reflex vanuit de bunker van de moderniteit. Het is een protest dat protesteert nadat het de afbraak van de Revolutie als uitgangspunt heeft genomen. Het koestert de illusie dat de moderniteit ons vrijheid en speelruimte geeft om onze eigen belangen na te jagen. En dat de optelsom van onze eigen belangen resulteert in de vrolijke balans van het publieke belang. Anders gezegd: het is het persoonlijke belang van de student zo goedkoop mogelijk zichzelf zo breed en degelijk mogelijk te vormen; dit eigenbelang heeft in het kader van kenniseconomie en de huidige malaise op de arbeidsmarkt ook een gunstige betekenis voor het algemeen belang. Het scheelt op korte termijn extra jeugdwerkelozen en op lange termijn zullen de afgestudeerden nog meer kunnen betekenen voor onze economie. Wij willen daar enkele bezwaren bij aantekenen:
1) Er is binnen de cultuur, de politiek en de economie sprake van een toenemende internationalisering. Studenten studeren steeds vaker in het buitenland, volgen steeds vaker colleges in het Engels, denken er steeds vaker over om in het buitenland te gaan werken. Waarom zou een samenleving de extra vorming moeten betalen van academici die een steeds kleinere band hebben met de het land c.q. de samenleving die hun studie(s) betaalt? De Nederlandse gestudeerde elite stemt voor een groot deel op Europa-gezinde partijen en is globalistisch ingesteld. Met het argument van concurrentieverhoudingen (met de rest van Europa, met Amerika of met China) is men voor internationalisering. Logisch gezien zou dit ook moeten betekenen dat inhoud en dus ook kosten van een studie worden afgesteld op de buitenlandse praktijk. Wie teveel afwijkt van het buitenland, jaagt zichzelf op kosten.
2) Verder is er binnen de Nederlandse elite een structureel gebrek aan solidariteit met de onderklasse. Het voortdurende pleidooi dat vanuit de elite klinkt om het minimumloon af te schaffen, het ontslagrecht te versoepelen en de immigratie van goedkope arbeidskrachten mogelijk te maken zijn stuk voor stuk aanvallen op de belangen van de gewone werknemer. Het zijn stuk voor stuk aanvallen op de zekerheid een hypotheek te kunnen betalen, een gezin te kunnen onderhouden of een huwelijk in stand te kunnen houden. Waarom zouden deze belastingbetalers solidair moeten zijn met studenten die op kosten van de samenleving dure extra studies willen volgen zonder dat er sprake is van een direct aantoonbaar maatschappelijk nut?
3) Wat heeft de maatschappij überhaupt aan dubbele studies? Mensen met dubbele studies komen voor een groot deel bij de overheid terecht. Sowieso komen veel academici bij de overheid terecht: zo'n 40 procent. En bij de rijksoverheid en de provincie val je over de dubbele studies. Bedrijfsleven en 'civil society' profiteren maar weinig van de gestapelde studies (voor zover het een stapeling van academische studies betreft). Een overheid heeft al genoeg kennis, specialisten en dergelijke in huis. Als er iemand is die geen meervoudige academici nodig heeft, is het de overheid wel.
4) Plasterk is zelf iemand die naast zijn studie biologie enkele jaren economie heeft gevolgd. Er is op geen enkele wijze te merken dat deze extra studie het denkvermogen van deze minister heeft versterkt, integendeel. Als hij een specialist was gebleven, was hij waarschijnlijk èn minder arrogant geworden èn buiten de politiek gebleven.
5) Hoger onderwijs is te duur. Waarom is er in het hoger onderwijs zoveel onderzoek nodig; onderzoek dat academisch nauwelijks wordt gebruikt en onnodig veel dure academici aan het werk houdt? Maak het onderwijs goedkoper door veel onderzoek weg te snijden, en alleen het belangrijke onderzoek nog te financieren.
Hebben de politieke jongerenorganisaties dan helemaal geen gelijk? Ze hebben deels gelijk. Ze hebben gelijk in zoverre ze bedoelen dat het huidige denken over onderwijs en cultuur de lucht uit het systeem haalt waarin we zijn opgesloten. De afbraak van de civil society, van de vitale extra-statelijke instituties heeft de overheid een monopolie geschonken op het gebied van intellectuele en culturele vorming van onder meer de elite. Nu de overheid alles naar zich toe heeft getrokken, worden de touwtjes aangetrokken. Door middel van rendementsdenken, efficiencydenken, 'time management' en internationalisering wordt de lucht uit het systeem geperst voor zover het er nog in zit. Moderne studenten hebben al nauwelijks tijd om naast hun studie zich breed te ontplooien, bijvoorbeeld in studentenverenigingen en dergelijke. Alles komt nu aan op de vorming binnen de academie. Nu wordt binnen de academie de mogelijkheid uitgeknepen om zich breed te ontwikkelen. En we zien ook binnen het middelbaar onderwijs dat bijvoorbeeld op het gebied van taal vormingselementen als literatuur en cultuur eruit worden geknepen.
Het is de logica van de Groene Revolutie. Geef mensen niet meer kennis dan ze voor de instandhouding van het systeem nodig hebben. Leer ze niet verder te kijken dan hun neus lang is: het eigenbelang. Laat de noodzaak van vorming van een elite samenvallen met het economisch meest wenselijke. Uiteindelijk is het eind van dit proces duidelijk; er staat dan een strak bouwwerk waarin mensen uitsluitend doen wat ze moeten doen, en in hun spaarzame vrije uurtjes onschuldig uit hun bol gaan.
Een goede revolutie creëert eerst veel brokstukken om ze daarna op te ruimen. Deze opruimwoede kan in de opstartfase gepaard gaan met het opeten van de eigen kinderen, maar eindigt op den duur in rustiger vaarwater. De brokstukken worden opgeruimd: traditie, overtollige boeken, overtollige kennis, overtollige instellingen, historisch besef en gevoel voor samenhang, etc. Het resultaat is verbluffend: het nieuwe bouwwerk lijkt groter, maar bevat veel minder stenen. Het blijkt een mooie gevel te zijn die vele, piepkleine, compacte kamertjes maskeert. Piepkleine kamertjes zoals de piepkleine breintjes van onze toekomstige academici: alleen volgestopt met wat rendeert en wat werkt.
En het heeft geen zin een kritiek op dit beleid te voeren binnen het huidige stelsel i.c. onderwijsstelsel. Wat heeft een tweede studie voor zin als de eerste al intellectueel misvormt? Wat hebben meerdere studies voor zin als de klassieke idee van Universitas - van de samenhang van de disciplines en van kennis - ten enenmale ontbreekt in het huidige wetenschappelijke en culturele discours? Hoe kan er zonder zo'n samenhang sprake zijn van enige vorming?
Daarom: stop de permanente, Groene Revolutie. In Iran. Bij de Europese Commissie voor Komkommers. In onderwijsland. En overal in het westen. Maak onderwijs weer nationaal. Versterk de solidariteit tussen elite en werkenden. Maak hoger onderwijs goedkoper. Verbied meervoudig afgestudeerden te werken voor de overheid. Hevel onderzoek en culturele vorming over naar klassieke, extra-statelijke instellingen. Laat persoonlijke vorming weer geschieden waar het hoort: thuis, tijdens het lager en middelbaar onderijs en de fase direct daarna. Schrap onderwijs sowieso uit het takenpakket van de overheid. Beperk de overheidstaak tot het opstellen van een eenvoudig, klassiek curriculum. Deel vouchers uit aan burgers met schoolgaande kinderen. Vertrouw op het eigen initiatief. Maak het aantrekkelijk voor extra-statelijke instellingen vormingsprogramma's op te zetten voor scholieren en studenten.
Kortom: haal onderwijs weg uit de politiek. Weg uit Europa. Weg bij ministers èn bij jongerenorganisaties. Keer de Groene Revolutie om. Een overheid kan mensen niet vormen; ze kan studenten dus ook niet vormen. Met andere woorden: een bestaande universiteit kan dat ook niet. Kijk maar naar Plasterk.
De samenleving moet weer lucht krijgen. Het economische denken moet eruit. Het managementsdenken op de schop. Het politieke denken op de helling. Er moet weer tijd en ruimte komen om zichzelf te vormen. Om gevormd te worden door zelfstandige instellingen, kerken en ouderlijke initiatieven. Of gewoon door goede boeken. Er moet een goed minimumloon komen; niet alleen voor arbeiders, ook voor studenten met een bijbaantje zodat er tijd overblijft. Afgestudeerden moeten zich verantwoorden naar hen die hun studie hebben betaald. Na je studie goedkoop verkassen naar het buitenland zit er dan niet meer bij. Tenzij je je studie terugbetaalt.
Er zijn genoeg ideeën. Het is niet genoeg dat Plasterk wordt gestopt. Er moet een klimaat ontstaan waarin Plasterks overbodig zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten