DE POLITIEREALITEIT RUKT OP

Nederland wordt steeds meer een politiestaat. Dat is althans de uitkomst van een onderzoek door het Britse organisatie Privacy International. Niet dat iemand daar van opschrikt, maar toch. Het zal je maar gezegd worden. Wie het 'onderzoek' beter bekijkt, valt een aantal dingen op. Het onderzoek gaat alleen over landen waarover genoeg gegevens bestaan: het westen, de grote landen als China en India en nog een paar willekeurige landen. Verder valt op dat het in bijna alle landen triest is gesteld met de burgerlijke privacy en vrijheden. Overal wordt steeds kwistiger gesurveilleerd op allerlei manieren. Steeds meer wordt geregistreerd; steeds vaker worden wetten aangepast om meer mogelijkheden te krijgen de burgers in de gaten te houden. Men had ook concluderen: de wereld wordt steeds meer een politiewereld. Een aantal oorzaken liggen voor de hand. Grenzen vallen weg. Globalisering neemt toe. Terroristen loeren overal. Maar er valt meer over te zeggen.

Big Brother...

Maar laten we ons voor het gemak beperken tot ons eigen landje. Ook hier krijgt de politiestaat steeds duidelijker contouren. Na de discussie rond het electronisch kind-volg-dossier zijn er weer tal van maatregelen en geluiden die erop wijzen dat de gang naar de politiestaat zich in rap tempo voltrekt. Met de OV-chipkaart blijkt de NS straks alle reisgegevens van de Nederlandse burgers onder handbereik te hebben - om zo onder handbereik van de overheid te komen liggen. De voorstellen rond het rekeningrijden laten zien dat straks alle mobiliteitsbewegingen van auto, vrachtauto, motorfiets worden geregistreerd en opgeslagen door de overheid.
Naast het bewaren van telefoongegevens, Email- en Internetgegevens, naast de opvraagbare gegevens rond het boeken van vakanties, het kopen en lenen van boeken. Naast de - voor het oog onzichtbare - codes die elke kopie, print en scan bevat - gekoppeld aan de registratie van nagenoeg alle copieer-, fax- en printapparatuur. Naast de mogelijkheden van de overheid om alle niet-verdachte personen gedwongen DNA-materiaal af te nemen. Enz.
Tel daar de ideeën bij op rond het elektronisch betalingsverkeer dat contanten moet gaan vervangen (waardoor straks ALLE betalingen worden geregistreerd door de overheid), de ideetjes rond in het lichaam geïmplanteerde chips en signalen die GSM's (straks) afgeven. De lijst wordt langer en langer.

...No Bother

Het volk zal dit alles een rotzorg wezen. Met een religieuze ijver onderwerpt men zich aan de machten die ons veiligheid, vermaak en welvaart bieden. De bewakingscamera's rukken op, die steeds vaker niet alleen kunnen zien, maar ook kunnen toespreken en afluisteren (met name in Groot-Brittannië is dit reeds het geval). Geen haan die ernaar kraait.
Job Cohen die onlangs in De Pers pleitte voor het verruimen van wettelijke mogelijkheden om de privacy van burgers terzijde te stellen om zo nog beter criminaliteit te kunnen aanpakken. Zo ijvert hij voor "virtuele grachtengordels" om zo criminelen buiten de stad te kunnen houden en om zo te weten wie zich in Amsterdam bevinden. Dit gaat verder dan de ook door hem bepleitte body scan. Om een sluitend systeem te hebben zal elke burger te registreren moeten zijn, op zodanige wijze dat een individu zich daar niet aan kan onttrekken. Laat de lezer maar raden welke kant dit op gaat. Geen hond die erom blaft.
Ondertussen is alles verboden wat maar enigszins gevaarlijk kan zijn. Of wordt verboden, zoals blijkt uit de ideeën van Hirsch Ballin om ook stiletto's te verbieden. Er zal wel wat voor te zeggen zijn, maar het stopt niet. Het gaat gewoon door. Alles wat zweemt naar potentieel geweld is verdacht.
De geweldsloze wereld verdraagt niet alleen geen terroristen of terroriserende hangjongeren meer, maar verdraagt ook geen vaders meer die vervelend kroost een tik voor de billen geeft, zoals blijkt uit het verbod op de corrigerende tik die onder Donner is ingevoerd. De politiestaat verdraagt geen vaders die gezag uitoefenen.
Niemand protesteert. Het maakt niet meer uit welke partij je hoort; iedereen ijvert voor de politiestaat. De Donners en Hirsch Ballins en Job Cohens worden terzijde gesteld door een VVD die de legitimatieplicht wil oprekken tot een algemen legitimiatieplicht (die ook geldt zonder aanleiding). De PVV wil Guantanamo Bay achtige kampen introduceren waar burgers zonder bewijs voor onbepaalde tijd kunnen worden opgesloten, en dit alles slechts op basis van een verklaring van een AIVD'er.

No Safeguards

Wie zullen ons beschermen tegen de politieke politiedenkers? De rechters? De opinieleiders? Vergeet het maar. Het maakt niet uit welke rechter je hebt als het gaat om de verdediging van de grondrechten van de burger. Ons land kent geen vaste grondrechten. De kwestie rond de SGP laat dit duidelijk zien. De rechter schoof de grondrechten aan de kant met een beroep op een absoluut geldend antidiscriminatiebeginsel. De gevolgen daarvan gaan heel wat verder dan een wel of niet verbieden van een klein partijtje als de SGP; de grondrechten zelf staan op de tocht.
Nu al verneem je regelmatig de geluiden dat ook de grondrechten zelf discrimineren. Zo zou volgens "opinieleiders" als Paul Cliteur 'de vrijheid van godsdienst' niet-godsdienstige mensen discrimineren. En daarom moeten worden afgeschaft.
De grondrechten staan op allerlei manieren onder druk. Een andere manier om ze om zeep te helpen is door ze puur individueel te interpreteren, zoals Afshin Ellian dat doet. Zo vallen georganiseerde vormen niet meer onder de bescherming van de grondrechten. Wat het verenigingrecht dan nog betekent, is onduidelijk: waarschijnlijk niets. Zoals oud-staatssecretaris Van der Laan ooit zei over de omroepverenigingen: "verenigingen zijn niet meer van deze tijd".
De opinieleiders zullen ons niet beschermen; ze zullen ons eerder aanvallen. En als ik De Pers van afgelopen week bekijk, dan zijn tegenwoordig ook mensen als Eddy Terstall en Bridget Maasland "opinieleiders" naast een Mark Rutte. Ongegeneerd - en zonder tegenspraak van een Rutte - formuleert PvdA'er Eddy Terstall vier nieuwe grond- c.q. burgerrechten: "het gelijkheidsbeginsel, de scheiding tussen kerk en staat, vrijheid van meningsuiting en solidariteit". [1]
U leest het goed. De grondrechten zijn burgerrechten geworden. En de inhoud is veranderd. In plaats van "rechten" waar eenieder gebruik van kan maken buiten de sfeer van de overheid, zijn er nu rechten die een continue staatsbemoeienis impliceren om deze "rechten" te waarborgen. De positieve inhoud is verdwenen: de concrete vereniging, de concrete georganiseerde godsdienst, de concrete school met ouders in het bestuur, enz.
In plaats van grondrechten met een positieve inhoud zijn er straks alleen nog abstracte principes die voer zijn voor politici en rechters. Met behulp van gegevens zullen politie, jusitie en politiek in de gaten houden hoe het maatschappelijk verkeer zich voltrekt.

Top Down

Deze manier van denken is er één die start vanuit overheid - dus van boven naar beneden. De grond onder het burgerschap wordt weggetrokken (de domeinen buiten de overheidsbemoeienis houden op te bestaan) en de tot burger gereduceerde mens wordt onder continu camera- c.q. staatstoezicht geplaatst. De veiligheidsmaatschappij - politiestaat - die we zo begeren, is een maatschappij zonder bescherming tegen de overheid.
Het is een maatschappij waarin voortdurend klinkt: "Wie niets te verbergen heeft, heeft niets te vrezen." Met andere woorden: wie bezwaar maakt, heeft iets te verbergen en alles te vrezen. En om niet te vrezen moeten we geloven. Vertrouwen in de goedheid van de overheid. In de morele superioriteit van oom agent.
Tja, ik probeer het, maar het lukt me niet echt. Wie de wettelijke antidiscriminatiebepaling leest, kan toch niet anders dan concluderen dat elke burger strafbaar is? Want elke burger discrimineert toch in zijn of haar leven? En als blijkt dat bijna 80 procent van de ouders nog steeds corrigerende tikken uitdeelt aan hun kinderen - en dus strafbaar is - merkt dus dat in de huidige maatschappij gevaar en strafbaarheid zo algemeen verspreid zijn, dat het vrij onzinnig is een algemeen vertrouwen te hebben in een overheid die zo grof te werk gaat. Want met meer dan één glas achter het stuur heb je al een probleem. En illegaal vuurwerk verkopen is erger dan je vrouw in elkaar slaan.
En daarbij komt: het onvoorwaardelijke geloof in een overheid gaat voorbij aan het feit dat voor een overheid niet alleen het belang van de burger voorop staat, maar ook het belang van het systeem. Waar in de moderne cultuur steeds meer blijkt dat gezag en autoriteit geen basis meer hebben vanuit moraal, natuur en religie, is geloofwaardigheid een steeds kwetsbaarder zaak. Let maar eens op: imago telt steeds zwaarder in politiek en bedrijfsleven.
Denkt u nu werkelijk dat een staatsapparaat de eigen geloofwaardigheid te grabbel zou willen gooien als blijkt dat daarmee het belang van een enkele burger is gediend? Als blijkt dat men in staat is bij de kwestie van de Europese Grondwet het volk terzijde te stellen, zal men dat dan op een ander moment nalaten? Ook als het om een individuele burger gaat?

In Police We Trust

De oprukkende politiestaat en het enorme vertrouwen van de burger in deze politiestaat, brengt mij tot de constatering dat de politierealiteit oprukt. Er is hier veel meer over te vertellen - een ander moment zal ik dat zeker doen - maar in het kort: als grondvoorwaarden en grondrechten wegvallen, ontstaat er een situatie waarin onvoorwaardelijk vertrouwen wordt gesteld in macht. Overal waar onvoorwaardelijk vertrouwen kan worden geschonken, is dit een indicatie dat er ook bij de individu geen sprake is van onvoorwaardelijke gronden om in verzet te komen. Met andere woorden: de individu schuift mee wanneer de macht schuift. Het vertrouwen schuift mee. En daarmee verandert de individuele morele constitutie voortdurend om daardoor op den duur geheel samen te vallen met de systeemeisen van politiek, veiligheid en economie. Want een moraal die steeds maar weer opschuift wanneer de macht erom vraagt, valt op den duur samen met de macht. Zolang veiligheid, welvaart en vermaak maar voorhanden zijn.
Zoals gezegd: deze gedachten eisen een nadere uitwerking. Hier valt namelijk niet alleen veel meer over te zeggen, maar de implicaties zijn enorm. Als de veiligheidsmaatschappij wereldwijd steeds meer de norm wordt, wanneer veiligheidsmaatschappijen elkaar versterken en wanneer veiligheid een proces met een open einde is, dan ligt de totalitaire maatschappij als reële mogelijkheid in het verschiet.

Blijft de vraag: hoe kunnen we daar een antwoord op formuleren zonder te vervallen in simpele ontkenningen van reële dreigingen zoals die van het mondiale terrorisme? En zonder de linkse utopie te omhelzen van linkse maatschappijverbeteraars die vanuit hun gegoede wijken de maatschappelijke lasten van hun beleid afwentelen op burgers in achterstandswijken? Ik ga daar de komende maanden verder over nadenken om daar uiteindelijk een essay over te schrijven.

Noot

[1] In ieder geval het jaar van de vertrutting in De Pers d.d. 31 december 2007.