Het noorden van ons land heeft iets weg van Rusland. Een paar steden waar nog wat gebeurt; een platteland dat verpaupert, vergrijst en schijnbaar nooit cultuur heeft gekend. Goed, de kerken zijn niet verwoest, zoals in Rusland vaak het geval is geweest, maar de mensen die er wonen hebben iets grauws, net als veel dorpen en wijken van grotere plaatsen. Wie in Hoogezand loopt, weet wat ik bedoel. Maar het is een vertekend beeld. Net als Rusland is een groot deel van Nederland, waaronder Groningen, bewust verpauperd en vergrauwd. Handelskapitalisme en Reformatie hebben een kaalslag teweeggebracht die generaties lang neer is geslagen in de psyches van de mensen. Aduard is niet alleen een sleutel om het verleden van deze streken meer te verstaan, het is ook een sleutel tot het verstaan van de Russificatie van de Nederlanden onder bewind van handelskapitalisten in grote steden als Amsterdam en Groningen.
Evenals Tom Zwitser bezocht ik onlangs het plaatsje Aduard. En sprak er de man die het plaatselijke museum beheert. Tegenover het gebouw van de Hervormde Gemeente - de enig overgebleven ziekenzaal van de minimaal drie die er voor de verwoesting van het klooster hebben gestaan, is dit museum gevestigd in het oudste gebouw van Aduard buiten de 'kerk' om. Verbazing was ook mijn deel, toen ik de verhalen van de beheerder aanhoorde. Als niet-Groninger was die verbazing nog anders dan die van de inheemse Groninger die erachter komt dat zijn streek geheimen in zich bergt waar hij van tevoren geen weet van had.
Als niet-Groninger bekijk ik deze provincie met een blik vanuit het westen van ons land: een achtergebleven, deels verpauperd en troosteloos gebied. De 'provincie'. Perifeer tot en met. Wie neit beter weet, denkt dat dit altijd zo is geweest. Slechts de stad Groningen had wat cultuur en wetenschap, wat handel en welvaart, maar de rest behoorde tot het ene grote Ommeland van Amsterdam. Vanuit Amsterdam bekeken is Nederland vol met achterlijke streken: Limburg, Brabant, Friesland en ook: Groningen. Het verhaal van Aduard confronteert ons met een ander verhaal: dat van een opgelegde achterlijkheid vanuit politiek-economische en deels religieuze motieven. Aduard was in de Middeleeuwen één van de ruim 35 hoofdkloosters in die streek, met talloze bijkloosters erom heen. Het land was bezaaid met terpdorpen, kasteelachtige hoeven ('borgen') en fraaie woningen.
Veel is afgebroken. In Aduard zou begin jaren '90 het oudste huis ook worden gesloopt. Tot de huidige bewoner dat met veel moeite wist te voorkomen. Toen ik vorig jaar in Westeremden was, had ik eenzelfde ervaring. De prachtige middeleeuwse oude pastorie naast de kerk was met eigen handen opnieuw opgebouwd door de huidige bewoner. Op het ruime grasland aan de andere kant van de kerk had ooit een grote, fraaie - tot de grond toe afgebroken - 'borg' gestaan. De geschiedenis van Groningen is bezaaid met vernietigde cultuur. Het was niet altijd een volstrekt perifeer gebied; het is zo gemaakt door gewelddadig ingrijpen door een handelsklasse en een opkomende nieuwe religie.
Het verhaal van Groningen staat niet alleen. Ook Brabant is nog steeds 'achterlijk'. Haar steden zijn grauw, haar inwoners meegaand en oppervlakkig - althans volgens het oordeel van de Hollandse elite. Maar ooit was datzelfde Brabant, samen met Vlaanderen, een belangrijk centrum van de Europese cultuur. Daar kwam vrij snel een einde aan door toedoen van de Hollanders die het noorden van Brabant bezetten en daar binne enkele jaren een onbeduidend gebied van wisten te maken. De afsnijding van de Zuidelijke Nederlanden en het zich onttrekken aan het Duitse Rijk heeft grote delen van Nederland gedegradeerd tot periferie van Holland. Die ontwikkeling was reeds lang aan de gang; het uiteindelijke breek- en snijpunt is makkelijk te traceren: de tweede helft van de zestiende eeuw.
Eerder dan in een land als Engeland vond er in Nederland een bewuste politiek van proletarisering plaats die oude centra van cultuur heeft vernield. Het (handels)kapitalisme gaat immer gepaard met proletarisering. De burgerlijke rust van de latere fase van liberalisme en kapitalisme is altijd vooraf gegaan door een eerdere fase van geweld, vernieling en onderdrukking. Wie in Groningen rijdt, ziet de uitwerking van het beleid de proto-Hayekiaanse Chicago School Boys van de zestiende en zeventiende eeuw: een regentenpolitiek van constructive destruction ten behoeve van handel en markt die de randen kaal slaat en het centrum oppompt. Wat Amerikanen in Rusland hebben gedaan, hebben de Hollanders al veel eerder gedaan. Er is weinig nieuws onder de zon.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten