Het is moeilijk om onbewogen te blijven onder de jongste blogposting van Jonathan van Tongeren. Zijn fraaie gedachten roepen louter instemming op. De kritische kanttekeningen die ik bij zijn bijdrage wil plaatsen, moeten dan ook uitsluitend worden beschouwd als kanttekeningen in de marge. In de grond der zaak zijn we het eens; zijn korte analyse verraadt een gelijkluidende visie op de fenomenen 'staat' en 'democratie'.
Of de kerk zelf heeft bewilligd in een rol als bijwagen van de staat waag ik te betwijfelen. Om haar situatie af te bakenen richting de Duitse keizers was toch eerder iets dat haar werd opgedrongen? En de opstelling van de Franse koningen, met hun centralisatie-ijver, liet vaker een zwakke Kerk zien, dan een afgebakende en een zich afbakenende Kerk? En trouwens: was de onderscheiding tussen Kerk en wereldlijke overheid (en niet: Staat) in het oude Israël, waar de oudsten, de adel en de koning een omvattender macht bezaten dan de priesterklasse een voorbode van de onzalige scheiding tussen Kerk en Staat zoals wij die nu kennen? Ik geloof het niet.
De christelijke natie wordt geregeerd door christelijke wereldlijke heren en overheden, van beneden naar boven, en de Kerk is altijd een corrigendum, een principe dat van binnenuit werkt, waar dan ook, in elke tijd. De Berberse denker en historicus Ibn Khaldoen verbaasde zich in de veertiende eeuw erover dat geestelijke en wereldlijke overheden in Europa in feite gescheiden opereerden. Toen al! En voor de islam was dit een ondenkbare situatie. Maar toch moeten we ons afvragen of er wel sprake was van een gedeeldheid. De christelijke eenheid kenmerkt zich altijd door een eenheid in verscheidenheid; of nog beter: een algemene eenheid die wordt bewaard door de bijzondere middelen tot correctie. Het christelijke ene Europa werd bewaard door een Kerk die er dicht bovenop zat, maar niet zelf alle macht naar zich toe trok. Of men zich in de Kerk bewust is geweest van de centraliserende tendensen die immer met toenemende macht en ontwikkeling gepaard gaan, valt te betwijfelen. Centralisatie roept tegenkracht op, en tegenkracht organiseren is in de praktijk hetzelfde als centralisme aanwakkeren. Want waar twee onderscheiden terreinen zich voortdurend centraliseren, valt uiteindelijk niet alleen de samenleving in tweeën, maar zal uiteindelijk de sterkste alle macht naar zich toetrekken. En dat is dus in deze setting altijd de Staat.
Want het is waarschijnlijk dat de primaire macht de grootste en uiteindelijk de enige macht zal zijn. Immers: de Kerk was van meet af aan een corrigendum: geen vervanging van maatschappij en leven. Behalve een historische uitwerking van dit proces, is de vraag belang of dit een onafwendbaar proces betrof, of dat er een onafwendbaarheid is gecreëerd door het niet overzien van de gevolgen van het toegeven aan centralisatie aan beide kanten van de streep.
Nu komt mijn (milde) kritiek: Ik proef bij Jonathan een zeker fatalisme. In een bericht op zijn eigen blog gebruikt hij richting Tom zelfs de term ‘idealisme’. De massaliteit van de ontwikkeling naar de allesoverheersende staat mag ons niet ontmoedigen of doen vluchten naar een eschatologische kunstgreep – zoals die van ‘idealisme’. Een bepaalde somberheid mag ons in de praktische politiek nopen tot behoedzaamheid en laveerkunst; op fundamenteel niveau dienen wij echter elke vorm van fatalisme af te leggen en de ontologische kwestie serieus te nemen.
Deze ontologische imperatief moet ons dwingen de ontmanteling van deze staat ter hand te nemen, en terwijl we zoeken naar de fouten van de Kerk dienen we samen een richting uit te denken waarin de Kerk weer de hoedster wordt van een samenleving zonder excessen als ‘Staat’ en ‘democratie’. Dit project moet mede op bitterlemon.eu opgestart worden. We kunnen beginnen met essays over de 'verlinksing van het christendom'. Wellicht een goed thema voor onze 'debatplaats'?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten