Naar een samenleving van agnosten

De column van Aleid Truijens "God heeft op school niets te zoeken" in de Volkskrant, heeft wat losgemaakt. In het kielzog van het geval ‘Emst’, het gekrakeel over islamitische scholen door een PVV en een voorstel van SP en GroenLinks, kwam er in deze krant?een heldere stroom van argumenten op gang tegen religieus onderwijs. Verhelderend. Want het belangrijkste contra-argument is dit: om het bijzonder onderwijs af te schaffen is het nodig het ouderlijk gezag af te schaffen. Mensen ('docent-mensen')?als Pieter Markus, in "Maak rechten van de mens verplicht vak", en Jan Eberg, in "Godsdiensten, laat kinderen tot 18 met rust", zien dat goed. Hèt argument voor bijzonder onderwijs is immers de eenheid van opvoeding, thuis en elders en de primaire ouderlijke verantwoordelijkheid in dezen. Een zuiver constitutionele benadering voldoet dus niet om islamitische, joodse en christelijke scholen te verbieden. En juist in een tijd waarin de overheid achter de voordeur mag komen om zo nodig in te grijpen, krijgt deze grensoverschrijdende overheid extra taken toebedeeld. Geloofsdwang is uit den boze. Om te beginnen thuis. En dus ook elders. Het is een fraaie omkering. Met alle gevolgen van dien.

Terwijl alle ogen in dit land gericht zijn op Wilders en zijn PVV vindt veel buitensporig politiek geweld plaats op links. Een aanzwellende onderstroom in politiek Nederland wil af van religieus onderwijs. Veel?bijdragen in een krant als de Volkskrant getuigen daarvan. Nu wordt De Volkskrant?door veel 'rechtse'?mensen?geprezen omdat deze?ook ruimte zou laten voor afwijkende meningen. De ware praktijk is echter veelal dat linkse journalisten en columnisten zich versterken met losgeslagen linkse bijdragen waarop - zij het kort - ook nog eens zo nu en dan een normale burger mag reageren. Wie met weinig tevreden is, is snel een tevreden mens.

Maar mij maakt het lezen van linkse media?ietwat?cynisch. Wie de aanvallen van Dibi van GroenLinks en Jasper van Dijk van SP op het orthodox onderwijs hoort, een Volkskrant-columniste ernaast legt en wat linkse leraren er overheen leest gaan, denkt al gauw: het is bijna mooi dat het orthodox religieus onderwijs niet al is afgeschaft, anders hadden we waarschijnlijk geen kennis kunnen nemen van de werkelijke drijfveren van hen die dit voorstaan. De klassieke bezwaren tegen financiering van sterk identiteitsgebonden onderwijs hadden tenminste nog een constitutioneel karakter en konden worden teruggevoerd op de wens naar een beperkte overheid. Een overheid die zich slechts met kerntaken bezighield was immers per definitie een overheid op afstand, die de maatschappij overliet aan de burgers.

Daarin lijkt nu verandering te zijn gekomen. Het moderne discours gaat uit van het tegenovergestelde. De burger moet op afstand worden gezet door een overheid die het beste met je voor heeft.

En het klinkt mooi: de overheid moet garanderen dat de ‘rechten van de mens’ worden nageleefd. En moet voorkomen dat pril levensgeluk wordt gesmoord door vroegtijdige religieuze socialisatie. Vanaf je 18de ben je vrij om te geloven wat je wilt. Of hun standpunt ook voor pianospelen vanaf je vierde of voor andere gepassioneerde levensinvullingen geldt, weet ik niet, maar in ieder geval is religie de pineut. Want religie is overbodig en wie te vroeg erin verstrikt raakt, heeft de rest van zijn leven een groot probleem.

Frankrijk

Om dit te illustreren doen karikaturen het goed. Om de overbodigheid van religie aan te tonen hoef je volgens Pieter Markus?alleen maar het islamitische Pakistan te vergelijken met het laïcistische Frankrijk. Pakistan is dan de karikatuur van christelijk Overijssel. Frankrijk is geen karikatuur, maar een voorbeeld. Een voorbeeld? Met een lange voorgeschiedenis van geweld tegen de kerk (nog in 1908 werd het leger ingezet tegen de kerk) is dit land opeens een voorbeeldnatie? Het is een natie in ontbinding. De 19de-eeuwse burgerlijke idealen voldoen in dit land allang niet meer. Het land is toonbeeld van tweehonderd jaar revolte. Dit heeft het land opgezadeld met een elite die meer solidariteit vertoont met stenengooiende jongeren uit de ‘banlieux’ dan met hardwerkende belastingbetalers. Men is afhankelijk van de overheid en is verslaafd aan een staat die afgestudeerden immers aan een goed baantje moet helpen.

Maar het Franse voorbeeld is slechts een overgangsargument. Eigenlijk wil men verder gaan. Men wil niet alleen agnostisch onderwijs, maar ook een agnostische opvoeding thuis en een samenleving met agnostische burgers. Kinderen dienen dan wel zo te worden opgevoed dat ze later kunnen kiezen wat ze willen – de negatieve voorbeelden die men noemt zijn geen kinderen, maar haast altijd volwassen ouders met ‘foute denkbeelden’, zo ook in de Volkskrant.?Het werkelijke doel is dus een samenleving waarin mensen van boven de 18 geen religieuze zekerheden meer hebben.

Dus is het nodig dat mensen in opstand komen tegen deze aanval. En dan niet door er allerlei zaken bij te halen diet er niet bij horen. Want dat gebeurde ook in de bijdragen die in de Volkskrant verschenen van enkele auteurs die het opnemen voor christendom en christelijk onderwijs. Men raakt niet aan de kern en zo maken sommige van deze?voorstanders van bijzonder onderwijs het hun tegenstanders wel erg gemakkelijk. Zoals Frank Verhoef en Dirk-Jan Nijsink, die?in?"Laat orthodoxe scholen met rust"?stellen?dat christendom nodig is voor democratie. Hoezo? De enige voorwaarde voor democratie is een groep halve garen en iemand met een pistool om meerderheidsbesluiten af te dwingen. Voor democratie is niets nodig; voor constitutioneel denken daarentegen is wel wat nodig. Of dat christendom is, of iets wat met bepaalde vormen van christendom is gerelateerd? Historisch gezien is daar wel iets voor te zeggen. Een belangrijk deel van het voorbereidende denkwerk wat betreft grondrechten, constitutie en – zelfs – vrije markt vond namelijk plaats in het zestiende-eeuwse Spaanse Salamanca. En gebeurde door katholieken.

Maar een school is er niet om de constitutie te onderwijzen, maar is er primair om vanuit de eenheid met de thuissituatie het leven te onderwijzen zoals gegrondvest en beschermd door de constitutie. Het christendom is slechts secundair. Primair is de ouder-kindrelatie in onderwijs en opvoeding, en deze dient constitutioneel te worden benadrukt en te worden beschermd. Het insteken bij het functionele vna het christendom is niet wezenlijk aangezien het christendom niet de staat dient, maar integraal onderdeel is van hetzij een cultuur, hetzij een ouderlijk of onderwijskundig?klimaat. Het leven is niet primair democratisch of functioneel te benaderen, maar dient primair integraal vanuit primaire natuurlijke verbanden te worden benaderd.

De voortdurende insteek bij religie en godsdienst is een zwakte van het moderne christendom, zoals ook in de overigens sympathieke bijdrage van Mgr. dr. Everardus de Jong "Misgun jongeren het geloof niet". Men - het christendom - heeft het leven verstatelijkt en laten verstatelijken?- men heeft zich er althans bij neergelegd -, men heeft de kerk van deze 'staat' laten scheiden en daarna de kerk tot religie 'verheven'. Maar religie is niet concreet. Het gaat niet om religie, het gaat om jodendom en christendom. Vooral de?geschiedenis van het christendom, en ook het fenomeen geloof zelf, is voor mensen als GroenLinkser Tibi of een?radicaal agnostische docent als Pieter Markus niets meer dan een tegel, die als je die optilt smerigheid, wormen en vieze beestjes verbergt. Het christendom, en met name het christendom dat in navolging van de joodse traditie het geloof ziets als iets van generaties en verbondsgemeenschappen, ziet het geloof als iets dat bij en in het leven thuishoort, en niet, zoals Dibi, Markus cum suis, als iets waar je vanaf je 18de naar toe kunt zappen of van weg kan zappen.

Agnosten als Tibi en Markus zien het leven als vrijblijvendheid waarbij de menselijke existentie wel aangeraakt kan worden, maar niet gebonden dient te worden. De mens is vrij en moet zelf kunnen kiezen wij hij of zij is. Niemand, ook ouders niet, hebben het recht het onbeschreven blad van kinderzieltjes te beschrijven. Ongeacht de gevolgen.

Gevolgen

Want dit heeft nogal wat gevolgen. Hoe moeten religieuze ouders zich thuis opstellen? Doen wat een overheid voorschrijft en religie slechts vrijblijvend presenteren? Maar wat als je nu ècht gelooft en dit geloof als onlosmakelijk bestanddeel van heel je bestaan ziet? Al dan niet verplichte kinderloosheid lijkt dan het enige alternatief. Of je moet jezelf verloochenen ten bate van kind en staat – toch nog de christelijke zelfverloochening (die natuurlijk ook ontkend dient te worden). Het zal wel zoiets zijn als ‘jezelf innerlijk losmaken van je kind’ en het opvoeden voor de samenleving – op eigen kosten, welteverstaan. Wie zijn kind radicaal vrijblijvend op dient te voeden, wordt zelf ook gedwongen radicaal vrijblijvend tegenover het geloof te staan. Wie gedwongen wordt God beneden staat of democratie te stellen, is in feite al gedwongen zijn of haar geloof af te zweren.

En waar houdt het allemaal op? Bij een opvoeding zonder religie? Of moet ook de liefde eraan geloven? Want wat voor ellende heeft dat niet met zich meegebracht – de liefde? Of bezit? Bloedbanden? Het verbannen van religie heeft het grote voordeel dat het kwaad in andere gestalten ook zichtbaar wordt. En dat de agnosten straks ook de liefde kunnen uitdrijven. Eerst voor minderjarigen, daarna voor iedereen?

Tevreden agnosten

Er hoeft niet veel over te blijven, want politieke agnosten als Dibi en Markus (en vele anderen) zijn met weinig tevreden. Een moraal heeft slechts een overheid nodig die zegt: "voor een moraal zijn alleen wij nodig; en alles wat daar tegenin gaat, dient te verdwijnen."

En voor een moraal is zeker geen religie nodig, zegt men. Nee. Men bouwt een tempel, plaatst er beelden en offerblokken. Men zet een beeld in het midden en noemt haar "Soevereine Rede". En met een knipoog naar Renee Magritte plaatst men een bordje naast de ingang met de woorden "Dit is geen religie".

Van enige terughoudendheid bij de staat zal straks geen sprake meer zijn. Als het aan Dibi cum suis ligt.

Prof. J.A.A. van Doorn klaagde eens dat binnen ‘zijn’ VVD de constitutionele kijk op de dingen steeds meer werd vervangen door een populistische. Met alle nare gevolgen van dien. Want waar een constitutionalist halt houdt bij bepaalde grenzen, ziet de populist nietsontziend verder. Achter voordeuren, binnen gezinnen en religies. Oude rechten moeten desnoods sneuvelen. Grondrechten dienen opnieuw te worden geïnterpreteerd om alle onrecht uit te bannen. Eenzelfde rücksichtsloze en ongegeneerde houding komen we tegen bij politici van SP en GroenLinks, en bij diverse schrijvers in linkse kranten als de Volkskrant. Maar de tijd is rijp voor een nietsontziende seculiere politiek van een opgedrongen agnostiscisme en we zullen wel zien wat er van de grondrechten overblijft.