De Open Maatschappij van Piet Hein Donner

Het wordt tijd om zo snel mogelijk paal en perk te stellen aan ons constitutioneel bestel. Niet alleen moet de gelijkheidsgedachte op de schop, ook dient de christelijke erfenis zeker te worden gesteld. Alleen zo bewaren we onze vrijheden voor wilden als Donner, Abou Jahjah en de sociaal-liberale verlichtingsdenkers die van hetzelfde laken een pak zijn.

Opeens is alles helder. Natuurlijk: Donner is een grappenmaker en de rest ook. Donner is een grappenmaker omdat hij dweept met de democratie; zelfs al loopt dit uit op onze (en zijn) zelfvernietiging. Maar ook de critici van Donner blijken grappenmakers te zijn; ook zij geven geen lor geven om de democratie. Want niet de meerderheid telt volgens hen, maar het tot nu toe bereikte resultaat dat moet blijven staan tot in eeuwigheid. Op wie moeten we hier "Amen" zeggen?

Op geen van beide standpunten. Want wat is er aan de hand? Volgens Donner moet een democratie zoals die van ons ook openstaan voor radicale geluiden. Zelfs als dit zou betekenen dat de sharia - d.i. de Islamitische wetgeving - zou worden ingevoerd [1]. Donner: "Voor mij staat vast: als twee derde van alle Nederlanders morgen de sharia zou willen invoeren, dan moet die mogelijkheid toch bestaan? Zo iets kun je wettelijk toch niet tegenhouden? Het zou ook een schande zijn om te zeggen: dat mag niet! De meerderheid telt. Dat is nou juist de essentie van democratie".

Dit alles is te lezen in een interview met hem dat is opgenomen in een boek van de journalisten Margalith Kleijwegt en Max van Weezel van het weekblad Vrij Nederland dat vandaag, 13 september, verschijnt. Hierin zegt hij meer. Zoals dat de - volgens Donner dreigende "gewelddadige confrontatie buiten de regels van het democratisch rechtsbestel om" moet volgens hem worden vervangen door een democratisch treffen binnen het bestel. Als iemand als Dyab Abou Jahjah, de leider van de Arabisch Europese Liga (AEL), deel zou uitmaken van de Tweede Kamer zou Donner dat toejuichen: "Hij blijft binnen de grenzen van de wet en functioneert als bliksemafleider voor de onlustgevoelens onder jonge moslims. Wat hij wil bereiken, doet hij door met anderen samen te werken".

Minister Donner zet in bij een weerbare democratie waarin ruimte is voor iedereen: "Mensen vanwege hun geloof, overtuiging of opvatting op voorhand uitsluiten van het democratisch proces, is geen oplossing. Het is een oplossing van ’bange’ mensen, die de gevaren waar ze bang voor zijn alleen maar groter maakt. Vergis u niet, we zullen waakzaam moeten zijn; de Europese samenleving behoeft bescherming; er zijn vele krachten die de fundamenten daarvan aantasten. Democratie is geen rustig bezit en het vergt moed." Zo'n democratie is volgens Donner geen "democratie die zich weert", maar "een weerbare democratie".

Een element van gelijk

Er zit een element van gelijk in de benadering van minister Donner. Let wel: we spreken hier niet over een element van waarheid, maar slechts van gelijk. Zij het dat dit gelijk allang haar grenzen heeft bereikt en zelfs heeft overschreden. Het gelijk is dus uitgewerkt en waar we niets voor kopen. Donner ziet dit niet. Hoe komt dat? En wat is er in feite aan de hand? Donner redeneert logisch verder in de tot nu toe gebruikelijke opvatting over democratie. Democratie is een open systeem met daarin ruimte voor elke opvatting, ook als deze op gespannen voet staat met de grondwet of de gangbare opvattingen over moraal, religie en de politieke inrichting van een land.

Achterliggende gedachte achter deze opvatting was de positieve werking die men toedicht aan het systeem zelf. Het participeren in het systeem zelf heeft een matigende invloed op radicale opvattingen. Zoals Donner het eerder zei: "Democratie is geen statische toestand die aan de grenzen beschermd wordt, maar een dynamisch proces dat door betrokkenheid en actieve participatie wordt beschermd. De uitkomst wordt niet op voorhand bepaald door verboden en geboden, maar door deel te nemen in het proces en dat te beïnvloeden. Waarden, beginselen en normen zijn uitkomst, geen input. Opvattingen die men als radicale minderheid had, zijn tegen de tijd dat men een meerderheid behaalt doorgaans aangepast en geïntegreerd." [2]

En hier zit iets in. Het Nederlandse systeem stond open voor radicale geluiden die regelrecht tegen de rechtsorde en de grondwet ingingen. Partijen als PSP en CPN kregen in het verleden de volle ruimte om hun opvattingen uit te dragen, zolang ze dat maar deden met de binnen ons stelsel toegestane middelen. Partijen die geweld van Rusland goedpraatten en soms dweepten met communistische dictators, het koningshuis wilden afschaffen, de opvattingen over leven en sterven om zeep wilden brengen (en waarvan de aanhangers inzake de euthanasie ook "voor de wet uitliepen") of de grondrechten wilden inperken of afschaffen kregen tot nu toe de volle ruimte binnen ons bestel. Tenminste: zolang ze maar ultralibertijns of extreemlinks/communistisch waren. Zolang er maar sprake was van een interne ideologische verwantschap was er ruimte. En die verwantschap was er. Communisten, sociaal-democraten, libertijnen en VVD-liberalen hebben en hadden veel gemeen.

Onlangs werd dit nog eens duidelijk in en rond de discussie binnen de VVD over de rol van Art. 1 van de Grondwet. Volgens het Liberaal Manifest, en volgens Marc Rutte, moet dit artikel een super-artikel worden dat alle andere grondrechtelijke bepalingen van de Grondwet moet gaan overheersen. Frits Bolkestein wees er fijntjes op dat dit een merkwaardig standpunt is voor liberalen. Volgens hem is juist de onbepaaldheid van Art. 1 reden om van een prioriteitstelling af te zien, en - hier komt het - het is des te vreemder omdat juist deze onbepaaldheid erin is gebracht door het toenmalige communistische kamerlid Marcus Bakker van de CPN! [3]

De VVD en de communisten

Met andere woorden: de liberalen in ons land willen, net als de linkse partijen, een communistisch paradepaardje tot hoeksteen van onze samenleving maken. Een partij die in haar beginjaren dweepte met het moordlustige regime van massamoordenaar Stalin, de militaire acties van communistisch Rusland tegen haar satellietstaten goed praatte - de erfenis van deze partij is volgens de liberalen, de sociaal-democraten en anderen in ons land de "hoeksteen van de samenleving". Als we daarnaast ook nog eens in aanmerking nemen dat de CPN gelieerd was aan onze directe militaire bedreiging: het communistische blok dat militair samenwerkte in het Warschaupact en belangrijke elementen van onze traditie, cultuur en constitutie verwierp (het koningshuis), kunnen alle liberale, socialistische en progressieve krachten in ons land niets anders doen dan Donner gelijk geven wanneer deze stelt dat "opvattingen die men als radicale minderheid had, zijn (...) geïntegreerd."

Het gelijk van Donner reikt verder. Donner begrijpt de systeemlogica van het democratische proces an sich. Donner: "Democratie is geen statische toestand die aan de grenzen beschermd wordt, maar een dynamisch proces dat door betrokkenheid en actieve participatie wordt beschermd. De uitkomst wordt niet op voorhand bepaald door verboden en geboden, maar door deel te nemen in het proces en dat te beïnvloeden. Waarden, beginselen en normen zijn uitkomst, geen input." Met name de woorden "door betrokkenheid en actieve participatie beschermd" zijn hier van belang. Mensen die actief deelnemen aan het democratische systeem identificeren zich na verloop van tijd met dit systeem. Men raakt beïnvloed door de informatie die men voortdurend op het bordje krijgt van bewindslieden, ambtenaren en adviseurs en men raakt onder de indruk van dilemma’s en de complexiteit van problemen en ontmoet continu hen die men bestrijdt als debatpartners - en soms als (ad hoc) samenwerkingspartners in het politieke bedrijf.

De kracht van de assimilerende werking van het democratische proces ligt in de aanname dat democratische proces waarden produceert, in plaats van dat bestaande waarden de democratie dragen. Donner: "Waarden, beginselen en normen zijn uitkomst, geen input." Wie ondergaat in de complexiteit van regelgeving, nota's, adviezen, mediageluiden, verplichtingen, verdragen, etc. etc. raakt op den duur vanzelf het zicht kwijt op de eigen, voorheen zo gekoesterde, meta-ethiek van tijdloze, dragende waarden en houdt vanzelf enkel en alleen micro-ethische situatiebepaalde waarden, beginselen en normen over.

Donner vertrouwt op het gebrek aan innerlijke weerbaarheid en vastberadenheid van de moderne mens, ook van de moderne moslim-mens. Donner gelooft nog meer. Hij gelooft in de kracht van de Westerse waarden en de plicht deze "actief te onderwijzen, dagelijks vorm te geven en in debat uit te dragen." Hij gelooft in de kracht van het systeem. In de ontvankelijkheid van de ander. Donner gelooft in de scheiding van kerk en staat. Hij gelooft heilig in de seculiere staat. Donner heeft vertrouwen in... - ja, in wat eigenlijk niet? En op basis van wat schenkt hij vertrouwen in mensen? Hij heeft vertrouwen in mensen op basis van het resultaat van processen waar mensen in participeren die juist geen gezamenlijke basis van vertrouwen met ons delen.

Donner vertrouwt lukraak alles en iedereen. Tot en met het vaderlandse linkse journaille dat geen enkele moeite doet de woorden van onze minister juist weer te geven [4], terwijl toch van meet af aan duidelijk was dat Donner niet de sharia propageerde, maar bezig was met een theoretisch gedachte-experiment [5]. Donner vertrouwt hersenschimmen. Hij blaakt van burgerzin en werpt zich op als de profeet van de democratie. Overtuigd dat hij is van haar kracht gooit hij de grenzen open.

Maar teveel burgerzin is dodelijk voor de publieke moraal. En teveel geloof in de werking van de democratie ook. Idem dito wat betreft de neutrale staat. Donner zweert bij de heilzame werking van de democratie en de neutrale staat. Zijn krachtige zelfbewustzijn drijft hem ertoe te verklaren dat hij in staat is om in elke situatie, onder elk systeem te overleven. We vermoeden dat het nog waar is ook...

Adders onder het gras

En dan verschuilen er de adderen onder het gras. Want vertrouwt Donner zijn medemens wel echt? De man die voor de Europese Grondwet was omdat anders het gevaar dreigde van massagraven en mensenafslachtingen? Die man die overal "intelligente camera's" wil plaatsen? Die man die "haatzaaien" wil verbieden, terroristen bestrijdt door fietsers met een kapot achterlicht op te pakken wegens het niet bij zich hebben van een identiteitskaart? De man die de pedagogische tik door ouders heeft verboden om onder meer het fenomeen kindermoord aan te pakken? Nee. Donner vertrouwt geen mens. Hij vertrouwt vooral denkbeelden.

Eén zo'n adder komt aan het licht in: "Door als overheid ontwikkelingen die de samenleving versterken en binden, actief te stimuleren en te bevorderen, en andere af te remmen." Duidt Donner hier op een eerlijk debat? Een debat waarin je radicalen binnenhaalt om ze vervolgens op een tweede plan te zetten en ze knarsetandend laat indoctrineren met "gezond geestelijk voedsel"? En wat is dan de inhoud van zijn boodschap? Die is er niet. Donner is door en door relativistisch. Donner: "Welke opvattingen beter zijn en welke slecht zien mensen vaak heel goed, maar ze zien het alleen verschillend; hoe stelliger de eigen overtuiging des te scherper ziet men de gebreken in andere. Er is geen maatstaf. Ik hanteerde in het voorgaande het criterium of een opvatting heilzaam of schadelijk is voor mens en samenleving. Maar ieder acht zijn opvatting doorgaans heilzaam voor zichzelf en anderen." [2]

Donner heeft dus geen maatstaf. Hij denkt zomaar in het wildeweg. Net als zijn criticasters. Eén zo'n wild om zich heen denkende criticaster van Donner is het PvdA–Tweede Kamerlid Jeroen Dijsselbloem: "De minister van justitie moet zijn energie steken in het bestrijden van dit soort opvattingen in plaats van het signaal te geven dat dergelijke ideeën onderdeel zouden kunnen uitmaken van onze democratie". De minister lijkt volgens hem te vergeten dat de sharia op tal van punten regelrecht in strijd is met de Nederlandse grondwet. Ook deze kritiek is een grap. De Nederlandse Grondwet is immers volgens onze politiek-culturele elite een dynamisch document dat - zodra er tweederde meerderheid is - radicaal omgegooid kan en mag worden?

Men schijnt te zijn vergeten dat veel wat in de tegenwoordige Grondwet staat een gruwel moet zijn geweest voor onze voorouders en zelfs voor de opstellers ervan. Wat moreel, politiek en religieus volkomen verwerpelijk was, staat nu te blinken in de zinderende middagzon van ons trotse zelfbewustzijn. De veranderingen zijn altijd en immer tot stand gekomen door een elite die "gebruik" (of misbruik) makend van het vertrouwen van het volk, ditzelfde volk bestookte met denkbeelden die volkomen vreemd waren aan dit volk. Door maar te blijven drammen via klaslokalen, pers en media, preekstoelen en schouwburgen werd het volk steeds weer en meer omgeturnd. Er is in ons land dus niet zozeer sprake van een sociaal-culturele continuïteit op basis waarvan men een sharia zou kunnen weren. Ook is er nooit sprake geweest van een proces van wederzijdse aanpassing en matiging door samenwerking en participatie. De elite heeft haar agenda uitgevoerd; het volk moest zich steeds maar weer aanpassen. Wat ze door de verraderlijke houding van Koning, Kerk en Elite ook daadwerkelijk deed.

De criticasters van Donner kletsen dus maar wat. Heeft Donner dan toch gelijk? Nee. Eerder lijkt hij last te hebben van mentaal autisme. Hij lijkt te leven bij gematerialiseerde post-christelijke trauma's zoals Elsevier-commentator Eric Vrijsen het treffend formuleert: "Ongetwijfeld ziet Donner in zo'n groepering een herhaling van de Antirevolutionaire en de Rooms-katholieke partijen, die de emancipatie van de "kleine luyden" en de katholieken bewerkstelligden. Daarop doorredenerend komt de minister tot de stelling dat de islamitische rechtspraak (sharia) mag worden ingevoerd zodra de moslims een meerderheid van de bevolking uitmaken. Het is een levensgevaarlijk gedachte-experiment. In het Nederland van pakweg honderd jaar geleden leefden katholieken en protestanten min of meer gescheiden. Maar ze behoorden tot een en dezelfde Nederlandse cultuur. Ze aanvaardden de spelregels van de democratie, waarbij er altijd respect is voor een minderheid. Het probleem met radicale islamieten is thans dat zij niet (willen) deelnemen aan de nationale cultuur." [6]

Maar het alternatief voor Donner is ook niet bijster hoopgevend. Jeroen Dijsselbloem, en met hem de PvdA, lijdt aan een ernstige vorm van constitutioneel narcisme: ons toevallige perspectief is eeuwig en universeel, kent geen noemenswaardig verleden en heft het belang van de toekomst op. Een Grondwet die altijd veranderd mocht worden zolang het sociaal-democratische en/of libertijnse ideaal nog niet was bereikt, is nu aan het Einde van de Geschiedenis een heilig document geworden. Alleen liberalen als Marc Rutte en zijn vrienden mogen er naar hartelust mee rotzooien.

Het alternatief

Wat is dàn het alternatief? Het enige alternatief bestaat hierin dat men het failliet erkend van het huidige democratische systeem. Een land dat het communisme prijst en vereert met een zaal in het parlement - de Marcus Bakker zaal - heeft geen moreel recht zich tegen fundamentalistische moslims te keren. Wie de Grondwet dynamisch maakt en de klassiek-christelijke moraal verwerpt, heeft geen verweer tegen hen die de sharia willen invoeren. De enige oplossing is een radicale: het schrappen van het gelijkheidsdenken, het schrappen van Art. 1 van de Grondwet en dit vervangen door een verwijzing naar de christelijke traditie die paal en perk stelt aan onze grondrechten en paal en perk stelt aan het democratische experiment.

Zoals Elsevier het stelt: respect voor minderheden werkt alleen als er sprake is van eenzelfde Nederlandse cultuur waar men in verworteld is. Het is een mythe te denken dat mensen in enkele maanden tot een paar jaar tijd verworteld kunnen raken in zo'n cultuur. Zelfs niet als duidelijk is wat deze cultuur inhoudt. En zelfs daar is geen sprake van. In plaats van tijd en energie in rare gedachte-experimenten te steken, zou Donner er beter aan gedaan hebben burgers - als de lezers van de Elsevier en vele anderen - duidelijk te maken wàt onze nationale cultuur is.

Maar daarvoor moet eerst het besef groeien dat een Grondwet de expressie is van een gezamenlijke, historisch gegroeide en verankerde basis van moraal, cultuur, religie en gewoonten. Dat besef zal men bij Donner niet aantreffen. De verachting die hij koestert ten aanzien van het verleden - getuige zijn weerzin tegen de "christelijke staat" - leent zich niet voor de houding van dankbaarheid ten aanzien van ons nationale verleden.

Ten tweede dient er een besef te ontstaan dat democratie onverenigbaar is met de liberale inzet bij de individu. In de discussie rond de uitlatingen van Donner kwam het menigmaal ter sprake: een democratie is niet alleen gefocust op de meerderheid, maar is ook inherent aan het rekening houden met minderheden. Wie echter de groep ontkent en vanuit individualistisch oogpunt steeds meer moeite krijgt met het verlenen van groepsgebonden rechten, kent geen minderheden meer, maar slechts individuen die toevallig anders denken dat de meeste andere individuen; en het is voor een staat onmogelijk rekening te houden met al die losse individuen.

Ten derde is er besef nodig dat de weerbaarheid waar Donner over spreekt niet voortkomt vanuit vertrouwen in een abstract systeem als democratie, maar verbonden is met de verworteldheid van burgers in opvoeding, natuur, cultuur en historie van een land. Deze verworteling is niet los verkrijgbaar en kan niet worden verondersteld bij mensen die vanuit culturen komen die fundamenteel wezensvreemd zijn aan onze eigen cultuur.

Het besef van Donner dat een gesloten systeem zich niet leent voor een krachtige en weerbare vorm van democratie is het waard doordacht te worden. Bolkestein wees al op de onbepaaldheid van Art. 1 van de Grondwet. Er zijn echter diverse vormen van onbepaaldheid te noemen. Het wetsvoorstel van de CDA'er Van Haersma Buma om radicale partijen te kunnen verbieden herbergt zo'n onbepaaldheid. Want moet de burger weerloos gemaakt worden als er de (theoretische) mogelijkheid bestaat dat een democratisch gekozen meerderheid de rechten van de burgers schendt? Zou een verbod op radicale partijen - die geweld voorstaan of anderszins tegen de rechtsorde c.q. openbare orde zouden ingaan - niet gecombineerd moeten worden met een superlegale benadering van klassieke grondrechten die persoonlijk, maar ook gemeenschappelijk erkend worden? Want wie absolute gehoorzaam eist, dient ook absolute waarborgen te verlenen aangaande de rechten van personen en groepen. Hiervoor is het nodig dat Art. 1 van de Grondwet sneuvelt, aangezien dit artikel op vijandige voet staat met de andere - klassieke - grondrechten.

Conclusie: common senses

Er zat iets dubbels in de reacties van politici en media op dat wat Donner zei. Veel burgers zijn verontwaardigd. Net als veel primaire reacties van media en politici. De latere politieke reacties vanuit de politiek zijn andere: wat Donner zegt, is weliswaar theoretisch mogelijk, maar daarom niet verstandig want een verkeerd signaal richting fundamentalistische moslims die zich nu gesterkt zouden kunnen weten in hun laakbare opvattingen.

Opvallend is de weerzin tegen de theoretische mogelijkheid bij burgers en in primaire reacties en de theoretische reactie in tweede instantie bij de politici. Vanuit het leven van alledag is de theoretische constructie die democratie heet minder belangrijk dan de vrijheden, de rechten en de identiteit van volk en burger. Het is dit secundaire karakter van democratie waar de politiek wel eens meer rekening mee zou moeten houden. Een open systeem is slechts mogelijk naar hen toe die historisch, etnisch, cultureel en/of religieus/moreel met ons volk zijn verklonken. In dit opzicht is het voorstel van Wilders tot wijziging van de Grondwet een eerste stap in de goede richting die ook de andere partijen ter harte zouden moeten nemen.

Het wachten is op een breder draagvlak voor een soortgelijke "politiek van common senses" als die van Wilders. Openheid en weerbaarheid zijn slechts samen te verkrijgen bij een structurele afbakening van ons constitutionele bestel. Het is jammer voor de islamieten en de libertijnen, maar vele eeuwen cultuur-, moraal- en natievorming is geen voer voor theoretische democratische experimenten zoals die van Donner die slechts gegrond zijn op een ambivalent vertrouwen in een medemens waar ondertussen de beveiligingscamera's op gericht dienen te zijn.

Noten

[1] Donner hekelt toon integratiedebat in Reformatorisch Dagblad d.d. 13/09/2006.
[2] Open brief van Piet Hein Donner aan Bart Jan Spruyt in Trouw d.d. 15/07/2006, als reactie op Open brief aan Piet Hein Donner door Bart Jan Spruyt op Open Orthodoxie, welke eveneens is verschenen in Trouw d.d. 08/07/2006.
[3] Frits Bolkestein tegen superartikel 1 in Nederlands Dagblad d.d. 06/09/2006.
[4] Donner: sharia moet kunnen in Algemeen Dagblad d.d. 13/09/2006 & Donner: Invoering sharia moet mogelijk zijn in Telegraaf d.d. 13/09/2006.
[5] Donner handhaaft uitspraken over sharia in Algemeen Dagblad d.d. 13/09/2006 & Donner handhaaft uitspraken over sharia in Reformatorisch Dagblad d.d. 13/09/2006.
[6] Wat bezielt Piet Hein Donner op Elsevier.nl d.d. 13/09/2006.