Dodenherdenking

Vanavond herdenkt Nederland de doden: zij die zijn gevallen tijdens de Tweede Wereldoorlog in de strijd tegen het Nazisme en zij die er het slachtoffer van werden. Waarom herdenken wij nog steeds onze doden?

Vanochtend werd de herdenkingsplechtigheid bij het nationaal monument Erelijst van Gevallenen, op het Binnenhof in Den Haag, geopend met deze woorden: "Is er iets mooier dan vrijheid?"

Kamervoorzitter Frans Weisglas voegde hier nog enkele zinnen aan toe: "Voor veel mensen is oorlog slechts een film uit verre landen. Of iets waar opa over zeurt. Na de Tweede Wereldoorlog zijn alweer meer dan 200 oorlogen gevoerd. Helaas zijn vrede en vrijheid voor veel mensen slechts toekomstmuziek. Laten we de tijd niet vergeten dat ook ons land geen vrijheid en vrede kende".

De woorden van Weisglas bevestigen de teneur die er sinds jaren bij Dodenherdenking klinkt: het oprekken van de Tweede Oorlog tot alle oorlogen waar dan ook en wanneer dan ook, en het zien van de slachtoffers van '40-'45 als beeld zien van alle slachtoffers van oorlog, geweld en onrecht op de gehele wereld, vroeger en nu.

Daarmee wordt de Dodenherdenking onderdeel van een gevaarlijk spel. Het is juist dit dromen van "de eeuwige vrede" (Immanuel Kant) dat zoveel ellende heeft veroorzaakt in de geschiedenis. Elke vrede moet worden gevestigd, zo nodig met oorlog. Een eeuwige vrede wordt meestal slechts verkregen door het resultaat van een reeks alomvattende oorlogen. Wie oorlog categorisch afwijst, ontkomt zelf dikwijls niet aan de consequentie van deze afwijzing: namelijk het bedienen van oorlog.

Het totale afwijzen van het verschijnsel "oorlog" kan ons dus historisch en moreel met een probleem opzadelen. Dit moreelhistorische probleem is bij Dodenherdenking verdicht tot een tastbaar moment. Want wat nu te doen met de jongens die vlak na de oorlog naar Indië werden gezonden. Of wat te doen met hen die enkele jaren daarna naar Korea werden gestuurd om daar te vechten tegen de communisten. En wat te doen met de jongens van "onze bevrijders", de Amerikanen en de Britten die na WO II hun oorlogen voerden in Maleisië, Vietnam?

De eeuwige vredes van Napoleon, van een wereld zonder communisme, van een "Pax Romana", een "Pax Brittanica", een "Pax Europeana" of een "Pax Americana" zijn enkele voorbeelden van oorlogen omwille van de vrede. Is hier sprake van de dynamiek van de geschiedenis, of van de dynamiek van gevaarlijke dromen?

Laat daarom Dodenherdenking een moment zijn waarop specifiek de gevallenen tijdens de Tweede Wereldoorlog worden herdacht, en wel in nationale context. Of schaf het af. Het vervangen van de concrete slachtoffers door abstracte idealen als dat van eeuwige vrede doet tekort aan de werkelijke motieven van de gevallenen. Zij vielen niet voor de eeuwige vrede, maar voor land en volk, familie en gezin, vrijheid en zelfstandigheid. Daarvoor is het soms waard oorlogen te voeren.

Dodenherdenking gaat daarom niet alleen over het kwaad van oorlog, maar ook over de eventuele waarde van oorlog. Niet omdat oorlog een "realiteit van het bestaan zou zijn", zoals de sociaaldarwinisten en de neoliberalen ons voorhouden. En ook niet omdat oorlogen tot het lot van de mensheid behoren, zoals de fatalisten onder ons menen.

Dodenherdenking gaat tevens om de waarde van oorlog, omdat ware vrede nooit de oorlog wil uitbannen. Tegenover de verheerlijking van oorlog door het Nazisme in de jaren '30 en daarna, en - subtieler - door de economen en sociaalwetenschappers van vandaag, stelt de herdenker van de doden anno 2006 de kwetsbare waarde van vrijheid en vrede in het eigen concrete bestaan centraal: die van eigen huis en haard, eigen familie en volk en eigen godsdienst, taal en cultuur.

Het concrete bestaan is de drager van de vrijheid en is de drager van de blijvende herinnering aan de waarde van deze vrijheid. Waar vele politici en beleidsmakers in onze tijd juist dit concrete bestaan willen prijsgeven voor de eeuwige vrede, herinneren we ons met Dodenherdenking dat het - onder meer - juist datgene was waar onze voorouders tegen streden en waar menigeen het leven voor liet. Namelijk de waanidee dat we om de vrede en het behoud van het vege lijf soms het concrete leven moeten prijsgeven.

Met Dodenherdenking weten we: deze zelfde verraderlijke toon is gebleven bij allen die de Nederlandse zaak te grabbel gooien en willen inwisselen voor een vage mondiale of Europese identiteit. Om - net als de Nazi's tijdens WO II - ons te paaien met beloften over welvaart, volle schappen in de winkel en een "eeuwige vrede" waar men zelf niet in gelooft.