Kerkasiel en moord

Terwijl de Belgische kerken hun deuren openstellen voor asielzoekers en vluchtelingen, werd er gisteren in Antwerpen een racistische moord gepleegd. Is hierdoor het gedrag van deze kerken goed te praten? Of valt hier meer over te zeggen?

In de moderne publieke logica zal er na de moord in Antwerpen gisteren, wel weer gauw het beeld worden opgeroepen dat "populistisch rechts" verantwoordelijk is voor een sfeer van verharding en haatzaaierij waarin gewelddadigheden zoals in Antwerpen en eerder in Brugge [1] kunnen voorkomen. Daaruit voortvloeiend onstaat er vanzelf begrip waarom kerken hun nek moeten uitsteken voor de slachtoffers van deze verharding: de asielzoekers die de dupe zouden zijn van het overbodig harde beleid van een regering als de Belgische regering Verhofstadt.

Populisme van de feiten

Dit populisme van de feiten is een spel dat links al jaren handig speelt. Laat volgens links "de feiten" maar spreken en de gevoelens komen het vanzelf bevestigen: een politiek die leidt tot moord is per definitie verkeerd. De onhandigheid van rechts is dat zij in tegenstelling tot links in een voortdurende spagaat moet leven: de traditionele instellingen zoals de kerken waar rechts over wil hoeden, zijn het dikwijls juist dezelfde instellingen die zich keren tot diezelfde traditionele waarden en tegen een politiek die pijnlijke beslissingen moet nemen om deze te beschermen tegen anarchie en willekeur.

Het is pijnlijk voor rechts de kerk tegenover zich te vinden wanneer het gaat om kwesties als integratie, vreemdelingenbeleid en asielpolitiek. Het gebrek aan oplossingen van de Belgische kerken is stuitend te noemen, en wel om meerdere redenen. De meest gehoorde redenen zijn dat de kerk zich niet met politiek mag bemoeien en zeker niet het openbaar gezag rechtstreeks mag aanvallen, zoals Gerolf Annemans van VB het stelt [2]. Een ander bezwaar klonk er van Luc Van der Kelen, commentator van Het Laatste Nieuws, namelijk dat de kerk zich op de onderbuik richt met haar aanpak wel aan te klagen, maar geen oplossingen te bieden [3].

De overheersende toon in de kritische geluiden is: laat de politiek er zelf maar uitkomen, en laat een instelling als de kerk zich bezighouden met symboliek en geestelijke zaken. Daarmee versterken deze criticasters juist datgene dat ze menen te moeten bestrijden: de anarchie die er dreigt wanneer iedereen handelt op een dusdanige wijze die gespeend is van werkelijkheidszin en standpunten mag verwezenlijken die regelrecht ingaan tegen gevestigde belangen en structuren.

Checks and Balances

Deze common reality sense dient echter wat meer te zijn dan de gedachte dat de politiek beslist en dat eenieder zich daaraan heeft te houden. De zich nog immer voortslepende gang van zaken rond de Europese Grondwet laat zien dat de huidige politiek niet zozeer de "stem" is van het begrensde en bepaalde algemeen belang van een specifiek volk, maar dat ze onderdeel is geworden van diverse mechanismen van politiek-Europese, economisch-globalistische en cultureel-technologische aard. Deze mechanismen zijn niet alleen ongrijpbaar voor de concrete burgers, maar ook nauwelijks door deze burgers te beïnvloeden. Het is voor concrete ingezeten van een land zo langzamerhand volkomen onduidelijk waar het directe belang ligt waar de politici voor staan en wie of wat een bedreiging kan zijn van dit directe belang c.q. deze primaire verantwoordelijkheid van politiek, maatschappij en kerk. Geen enkel analyse van wat voor "democratisch gat" dan ook kan dit gebrek aan herkenbaarheid en aanspreekbaarheid opvullen. Daarvoor is meer nodig.

De Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama laat zien wat nodig kan zijn: het toepassen van "checks" op eigen denken en politiek opereren. In zijn laatste boek, America at the Crossroads, past deze Amerikaanse neo-conservatieve filosoof een radicale Reality-check toe op zijn eerdere ideeën, zo zijn er meer "checks" denkbaar èn noodzakelijk: history-checks, constitutional-checks, border-checks en people-checks. maar

Het is in een cultuur die deze “checks and balances” van diverse aard ontbeert, dat instellingen en individuen eenzelfde ongeremde gedrag vertonen, zij het van zeer diverse aard. Want wat is het "belang" van de Belgische kerk? Het nationale belang of het internationaal-oecumenische? In het laatste geval mist een Rooms-katholieke kerk in België elk recht van spreken en handelen betreffende maatschappelijke zaken. In het eerste geval dient de kerk zich expliciet uit te spreken dat haar eerste belang dat van het Belgische volk is en haar geboren en getogen burgers.

De Europese en Rooms-katholieke blinde vlek

Rond de dreigende invoering van wetsvoorstellen die euthanasie uitbreiden tot minderjarigen en wilsonbekwamen, stelde de bisschop van Namen, André-Mutien Léonard, onlangs dat men deze wetten niet hoeft te gehoorzamen, aangezien er wetten zijn die boven de geschreven wetten uitgaan [4]. Bisschop Léonard vindt dat er een natuurwet voorafgaat aan alle positieve wetgeving. Léonard: "Tijdens het proces van Neurenberg verdedigden nazi's zich met het argument dat ze alleen maar de wetten hadden gehoorzaamd. Zij kregen als antwoord: je had die wetten niet mogen toepassen omdat ze niet ethisch waren. Ik wil euthanasie niet vergelijken met de nazi-praktijken, maar het geeft aan dat we niet alle democratisch goedgekeurde wetten moeten gehoorzamen. Ik vind dat artsen en verplegers hun geweten moeten kunnen inroepen om niet te gehoorzamen aan die wet. (...)De euthanasiewet is geen ethische wet. Daarom moeten we haar niet gehoorzamen"

Formeel gesproken heeft de Namense bisschop gelijk, zij het met een fikse aantekening. Hij heeft gelijk wanneer hij stelt dat "het niet is omdat een wet democratisch goedgekeurd is, dat ze ook ethisch verantwoord is. Hoe zouden we anders nog kritiek kunnen uitoefenen op onze wetgever?" Daarom gaat er volgens Léonard "een natuurwet aan de positieve wetgeving vooraf". Toch plaatsen we bij deze insteek een kanttekening die we duidelijk willen maken aan de hand van het geluid van een andere Rooms-katholieke stem, die van Alting von Geusau.

Een andere benadering van hetzelfde fenomeen, natuurwet, bood onlangs prof. dr. F.A.M. Alting von Geusau, emeritus hoogleraar internationaal recht en westelijke samenwerking. Deze Rooms-katholieke medewerker van het Katholiek Nieuwsblad verklaarde in een recent artikel [5] als reactie op de discussies rond de islamitische sharia, dat binnen het christendom het gewoonterecht van de sharia is vervangen door het geweten. Von Geusau: "In de geschiedenis van het christelijke Europa is de gewoonte geleidelijk aan vervangen door het geweten als belangrijkste bron van het recht. Die ontwikkeling volgde uit het evangelie, waarin de waardigheid van de menselijke persoon de kern van de boodschap is. Waar de sharia eigenlijk is blijven steken in oude en vaak wrede gewoontes, heeft de bijbel - van de Tien Geboden tot de Zaligsprekingen - bijgedragen tot de humanisering van het recht. Daarvan getuigen het Romeinse Recht, het canonieke recht en de in de wijsbegeerte ontwikkelde gedachte van het natuurrecht."

We moeten ons afvragen of prof. Von Geusau met zijn opvattingen geen geweld aandoet richting het klassieke natuurrechtdenken. Was dit natuurrecht primair en bedoeld om de gewoontes of af te schaffen, zoals Von Geusau meent? Of - in het geval van de huidige asiel- en euthanasiewetten - de democratisch geformuleerde wetten buiten spel te zetten, zoals bisschop Léonard meent? Wij durven dat ten zeerste te betwijfelen. Wie de Europese rechtsgeschiedenis bekijkt, ziet dat juist het klassieke christendom de voorvechter en behoedster was van de tradities van volken en gemeenschapen en het daaruit voortvloeiende gewoonterecht. Het natuurrecht, dat als wijsheid voortkwam uit de filosofische en theologische reflecties van kerk en filosofie, was hiervan geen concurrent, maar een vastlegging van de universele, algemeen geldende wetten die juist waren en zijn af te leiden uit de natuur, dat wil zeggen uit de tradities en gewoontes die in het natuurlijke leven zichtbaar worden. Het geweten, en het handelen daaruit voortvloeiende, weerspiegelde juist de orde die uit natuur en leven was op te merken. Het kon weliswaar nodig zijn om bepaalde scheefgegroeide of verkeerde gewoontes te corrigeren vanuit de christelijke "checks", zoals de Tien Geboden, maar daarmee werd nooit de natuur vervangen door christelijk positief recht.

Het katholieke en conservatieve onvermogen

De houding van prof. Von Geusau markeert het onvermogen om natuur, natuurrecht en geweten met elkaar in overeenstemming te brengen. Bij zogenaamde politiek en theologisch behoudende mannen als Von Geusau resulteert dit in een merkwaardige fideïstische en neoconservatieve spagaat: met het aloude geweten en het natuurrecht in de hand keert men zich tegen diezelfde natuur die men ogenschijnlijk zo waardeert, door de "gewoonte" als bron van recht en rechtsbesef te minachten en uit het natuurrecht te ziften. Het is deze zelfde spagaat die we aantreffen bij bisschop Léonard van Namen.

Want als het om euthanasie gaat dient een samenleving als de onze volgens deze bisschop, en volgens vele andere geestelijken, zaken als lijden en tegenslag te kunnen verwerken omwille van het leven dat ten allen tijde gewaardeerd dient te worden. Maar zodra het om het concrete leven gaat dat vanuit gewoonte en ervaring meent maatregelen te moeten treffen tegen vluchtelingen en asielzoekers, maatregelen die pijnlijk kunnen zijn en lijden teweeg kunnen brengen, geven dezelfde pleitbezorgers voor het leven niet thuis. Het concrete leven van de burger is slechts een bijkomstigheid in het spel van politiek en barmhartigheid. Lijden is goed, maar alleen voor onszelf in de ziekenhuizen, daarbuiten is de kerk er om elke vorm van lijden te bestrijden, desnoods door zich tegen de politieke orde en de rechtsgang te keren.

Het huidige opereren van katholieke kerken, geestlijken en denkers, zoals inzake het kerkasiel, hetwelk opereert zonder afgrenzing en zonder fundering en verworteling in de eigen traditie en historie van het volk, is zodoende onderdeel van de anarchistische cultuur waarin wij ons bevinden. Ironischerwijze komt hier nog eens bij dat men het eigen "natuurrecht" hanteert als een "positief recht"; door de fundering van dit recht koppelt men het rechtsgevoel los van "natuur", "gewoonte", "volk" en "de historische verworvenheden van geboren ingezetenen van een land". Het beroep op het geweten, door zowel Léonard als door Von Geusau, is ongepast en volkomen misplaatst, aangezien het klassieke geweten in vroegere tijden altijd lag ingebed in een bedding van organisch-maatschappelijke structuren van historische, religieuze en andere aard [6].

Anarchie en willekeur

Het moderne geweten, en daarmee het moderne rechtsbewustzijn, is echter in de ogen van zowel politici als van kerkelijke geestelijken grenzeloos en staat los van natuur, volk en historie. Waar de Belgische premier Verhofstadt gisteren alle gemeenschappen (!) opriep om beheerst te reageren, doet een Rooms-katholieke bisschop als Léonard in feite precies hetzelfde door de "rechten" van willekeurige Iraniërs gelijk te schakelen met die van geboren en getogen Belgen. Beiden, Verhofstadt en Léonard, zien de samenleving als een optelsom van willekeurige "gemeenschappen". Beiden hanteren een positief recht, dat ingebed in globalistische en onbegrensde mechanismen wordt toegepast ongeacht de gevolgen die hun idealistisch beleid had en heeft. Ongebreidelde immigratie, ongefundeerd kerkasiel en gebrek aan visie op het concrete gemeenschapsleven lokken vanzelf onvoorspelbaar en buitensporig gedrag uit, zoals de afgelopen weken te zien was in Brussel, Brugge en Antwerpen.

We dienen ons daarom af te vragen of de problemen rond asielzoekers zonder perspectief, maar ook de moorden zoals die op Vanholsbeeck en zoals die van gisteren in Antwerpen, niet mede de gevolgen zijn van de morele en staatkundige anarchie waarin de westerse samenlevingen dreigen weg te zinken. Een anarchie waaraan ook de kerken zelf verantwoordelijk voor zijn door hun weigering zich uit te spreken over haar plaats in de samenleving, en in de geschiedenis van het volk waarvan ze onderdeel uitmaakt. Waar de politiek haar verantwoordelijkheid ontvlucht met een beroep op Europese en globalistische blinde mechanismen, doet de kerk hetzelfde met een beroep op blinde en losgeslagen gewetens en een barmhartigheid die zich niet meer richt op de "naasten", maar in de lijn van Nietzsche op de "versten". En deze machine probeert overal garen uit te spinnen. Zoals de machinerie van "links" het voorval in Antwerpen zal proberen uit te spelen tegen rechts, profiteert de machinerie van de kerk reeds van de door haar gecreëerde voorvallen: het imago van de kerken wordt weer eens flink opgepoetst [7]. Om in de geest van de joods-Duitse filosoof Walter Benjamin te spreken: de kerk is onderdeel van de machine die barmhartigheid verspreidt in een tijdperk van technische reproduceerbaarheid.

Noten

[1] Racistische moord in Belgie in Trouw d.d. 12/05/2006.
[2] Vlaams Belang legt klacht neer tegen bedienaars van de eredienst die kerkasiel aanbieden en zich mengen in politieke asieldiscussie.
[3] Uitspraak op Knack.be.
[4] "We moeten de euthanasiewet niet gehoorzamen", een interview met André-Mutien Léonard, de bisschop van Namen, in De Standaard d.d. 15 april 2006.
[5] De sharia is niet voor ontwikkeling vatbaar door Frans Alting von Geusau in Katholiek Nieuwsblad d.d. 28 april 2006.
[6] Lees hiervoor het werk van Robert Nisbet, waaronder zijn hoofdwerk The Quest for Community. Eén interessant citaat willen we u hier niet onthouden: "The real law of the Middle Ages lay in immemorial custom, in the rule of seigneur, gild master, or churchman.Such customs and rules were simply the inner order of associations, (...)" (Quest, p. 99). Een ander citaat is te vinden in The Sociological Tradition, p. 14: "liberty - which the conservatives chose to define in the mediaval sense of this word, as connoting not so much freedom, which signified disengagement and license, as principled right within divine law and tradition; the debasement of culture, the consequence of its mass dissemination; and, finally, governing all of these, the whole of progressive-deterministic mentality that insisted upon regarding past, present, and future as iron categories of the ethically bad, better, and best."
[7] Asielzaak goed voor imago kerken Belgie in ND d.d. 12 mei 2006.