"I am an IKEA-god!"

"10% of Europeans were conceived on an IKEA bed. The other 90% were conceived on the floor because they couldn’t put the bed together." (Jay Leno)

Hoera voor de moderne mens! De moderne individu is individu. Is autonoom. Kent zijn of haar rechten. Weet wat ie wil. Hoe de vork in de steel steekt. Hoe Abraham de mosterd haalt en waar. Weet waar hij zich kan ontplooien, zich kan ontspannen en uithangen. Weet wanneer het lichtje uitgaat en waar het knopje zit. Zowel dat van zijn IKEA-huis, zijn IKEA-lamp, zijn IKEA-bestaan. Want het leven is IKEA. Het wordt in elkaar gefröbeld aan de hand van gidsjes, oprispinkjes en surftourtjes. Het wordt om de paar jaar groots omgebouwd, doorlopend gefinetuned op de eigen goddelijke wensen (nieuw teelepeltje hier, nieuw washandje daar), om uiteindelijk - en daar gaat het om - dit alles te beleven en te ondergaan met jezelf in het centrum van het bestaan, en uit te roepen: "I am an IKEA-god!".

Het was al jaren bekend, maar toch is het voor Elsevier blijvend nieuws: wereldwijd worden er komend jaar meer IKEA-gidsen worden verkocht dan Bijbels of Harry Potterboeken. Al jarenlang, maar dus ook dit jaar. De IKEA is een icoon van het liberale designdenken. De autonome individu heeft vorm aan zijn eigen leven, legt er beslag uit in een handeling die we 'zelfontplooiing' noemen, en heeft daarbij handboeken - voorbeelden nodig.

Dat is logisch. Want de mens is immers een onbeschreven blad - een tabula rasa - en de vormen die vanuit het onbeschrevene voorkomen zijn vaak weerzinwekkend saai en voorspelbaar. Ja, u leest het goed: voor de liberaal is het onbeschrevene voorspelbaar. Want op de achterkant van elk onbeschreven blad staat namelijk geschreven: "Haat het interieur van je moeder, je grootmoeder." "Haat het duurzame, de herinnering die niet op de harde schijf wordt opgeslagen; plaats deze niet aan de wand." Kortweg: de 'Drie Haatten': haat tegen de natuur, tegen de historie en tegen de religie.

Wat moet een moderne vormgeving in vredesnaam met een antieke kolenkit of een jaren '50 trouwfoto van je ouders? Of met een kwispeldoor waar je opa nog zijn pruimtabakrestanten in uitspoog? Of een antieke Statenbijbel met allerlei vrouwonvriendelijk tekstmateriaal (al zitten er vaak nog wel hele goede sloten op)? Modern leven bestaat er in jezelf te omringen met objecten die het functionele, het gemakkelijke en een leuke vorm bij elkaar brengen. Om zo een leven zonder hindernissen, ergernissen, vlekjes en plekjes te designen. Zoals het Vlaamse project Design for All zegt:

"Technologische kennis en technische ontwikkelingen helpen de mens om voortdurend de inherente grenzen van fysieke, zintuiglijke, mentale en psychische beperkingen te verruimen en te overschrijden. Technische ontwikkelingen en hulpmiddelen vergemakkelijken en veraangenamen het leven van mensen. Zij dragen bij tot een gezonder en tot een langer leven, vergroten de artificiële intelligentie en het externe geheugen, vergemakkelijken communicatie en versnellen de verplaatsing van goederen en van personen over grote afstanden, verhogen comfort en zelfredzaamheid, bieden beschutting en veiligheid, vergemakkelijken arbeid en vergroten ontspanningsmogelijkheden. Tezelfdertijd echter kunnen mens-gemaakte ruimten, voorwerpen en diensten belemmerend werken, indien zij niet ontworpen zijn voor de reële verscheidenheid van menselijke capaciteiten en van relevante beperkingen."

De ironie druipt er vanaf. Niet zo vreemd aangezien het Design for All-denken, net als IKEA, afkomstig is uit Scandianavië - vandaar ook dat Design for All refereert aan een een heuse Stockholm Declaration. Afkomstig uit het functionalisme in Scandinavië bouwde het voort op de sociale en politieke ontwikkelingen in deze landen. De combinatie van socialisme, secularisme en verzorgingsstaat leidde tot de idee van de welzijnsstaat: een concept van 'een maatschappij voor iedereen' refereerde heel sterk naar de noodzaak van toegankelijkheid, gelijkheid en diversiteit. Design for All verklaart dan ook: "Design for All is ontwerpen voor menselijke diversiteit, voor sociale inclusie en voor gelijkheid".

Design for All maakt het voor mensen mogelijk om zonder anderen een goed leven te hebben. "Zelfredzaam" betekent eigenlijk: anderen niet nodig hebben omdat je gebruik maakt van wat anderen je voorschotelen. Je bepaalt niet wat je wordt voorgeschoteld. Nee. Je maakt gebruik van catalogi, van voorbeelden en plaatjes, je verdiept je in instructies hoe je een kast in elkaar moet zetten en eigent je zo de kast zowaar mentaal toe in het proces van "verscheidenheid van je menselijke capaciteit".

Wie IKEA-gespoeld in een hogere bewustzijnsfase is beland, kan zelf ook vormgeven. Dat betekent: nadoen. Het onbeschreven (tafel-, bureau-, ego)blad leert eerst dat hij onbeschreven is, dat hij vrij is, dat hij een god is van zijn eigen bestaan. Dan wordt er een gids tevoorschijn getoverd: "IKEA 2009 - Leef nu", en het spel begint. Je bouwt een legowereld van steentjes die nergens naar verwijzen, alleen naar 'functie', 'gemak', 'kleurcombinatie' en 'vervangbaarheid' - want ja, de grillige IKEA-god wil ook wel eens wat anders.

Het IKEA-concept is voortreffelijk. Het is socialistisch toegankelijk voor iedereen, weet rotzooi te verhullen in politieke correctheid ("geen kinderarbeid"), valt je door het principe van "mechanische verkoop" niet lastig met menselijke verkopers, heeft geen zelfstandige ondernemers nodig. Er is alleen contact met een kassapersoneel (wat in de toekomst ook niet meer nodig zal zijn). Je wordt dus ook niet nodeloos geconfronteerd met minimumloners, wat voor een goedverdienende dubbelmodalistische sociaal-liberaal een onaangename ervaring moet zijn, zeker op je vrije Tweede Pinksterdag. IKEA haalt het goede naar boven bij elke liberale stadsbestuurder: die wil als het er op aankomt immers geen ondernemers, maar enkel en alleen grote vestigingen van alles wegconcurrerende IKEA-concepten aan de rand van zijn stad.

De bronnen van het moderne leven liggen onder grote blauwe constructies, aan de rand van onze steden, het liefst aan autosnelwegen. Zie je op een zater-, zon- of feestdag een chique parkeergarage, blauw van kleur, met grote rijen auto's in de file ernaartoe, dan weet je: daar ligt een bron van mijn bestaan. "Ik leef nu! Ik ben mijn eigen Intelligent Design! En ik weet het, want het staat in de Gids 2009, en straks in de Gids 2010."

Twee jaar geleden had IKEA een actie onder de slogan "Design your own life". Met daarnaast: "Iedereen = designer". Talloze voorbeelden van egotomane troep zijn er ook te bekijken, met fraaie bijschriften zoals "Being a designer = being a artist - Greetje uit Katwijk = designer". De actie was volgens IKEA bedoeld om mensen "kritisch naar hun eigen huis te laten kijken en hun eigen trend te bepalen, waarmee ze hun eigen leven kunnen inrichten."

Je eigen trend bepalen is je eigen levensloop bepalen. Het kan niet fraaier geformuleerd worden. En wie zijn eigen levensloop bepaalt is zijn eigen god. IKEA schenkt ons dat. En schenkt ons dat in een Gideon-exemplaar. Zodat iedereen kan zeggen: "I am an IKEA-god!".