DE WIJSHEID VAN ZALM

Heeft minister Gerrit Zalm nu gelijk of niet? Is armoede betrekkelijk? En hebben de “armen” in het Nederland van nu het beter dan in de jaren 50? Zalm reageerde afgelopen week in het Algemeen Dagblad op de mededeling dat zo’n tien procent van de Nederlanders op de rand van de armoedegrens leeft, of daaronder. Minister Zalm kan niet zoveel met deze impliciete beschuldiging aan het adres van “zijn” kabinet: “Als je de armoedegrens steeds optrekt, kom je er nooit vanaf.” Deze minister – die nog steeds in een huurwoning leeft – is er trots op zijn afkomstig te zijn van marktkooplui; is het niet zijn broer die nog steeds op de markt staat? En de Enkhuizer zoon heeft nog meer burgermanspijlen op zijn boog.

In het Algemeen Dagblad van afgelopen donderdag 29 december refereerde minister Zalm namelijk aan zijn eigen jeugd: “De onderkant van nu is veel welvarender dan in de jaren 50. Ik kom zelf uit zo’n lower middle class milieu. Je had geen tv, je at dubbele boterhammen en je naaide zelf je kleren. We dronken niet eens koffie. Thee was goedkoper, laat staan alcohol of frisdrank. Ja, op verjaardagen.” Wie dus goed leest, leest in minister Zalm’s woorden precies het tegenovergestelde van wat hij zegt, namelijk dit: volgens Zalm hadden de armen het namelijk in de jaren 50 beter dan nu.

Of hij dat bedoeld heeft te zeggen, valt te betwijfelen, maar toch zegt hij het: in de jaren 50 hadden armen het niet alleen slechter dan de armen van nu, ze konden er ook nog eens op een veel betere manier mee omgaan. Zo worden de jaren 50 de spiegel voor de samenleving van vandaag. En er bestaat gerede twijfel of Zalm dit werkelijk bedoelt. Maar een liberaal moet dan maar òf beter op zijn woorden passen, òf beter beseffen wat het is om in de liberale traditie te staan. Liberalen achten de burger zelf verantwoordelijk voor zijn of haar handelen. Een overheid dient pas in tweede instantie bij te sturen, wanneer het echt niet anders kan. En de jaren 50 laten ons zien dat het bijna altijd anders kan.

Een goede burger zonder al teveel centen te makken, lijkt dus op de Enkhuizer familie Zalm in de jaren 50. Toch blijft het vreemd dat deze nostalgie richting de jaren 50 zo spaarzamelijk beleden wordt in de rest van de VVD. Met het liberale geschamper op Pim Fortuyn met zijn "hang naar de jaren 50" nog vers in de oren wordt deze verbazing alleen maar groter.

Als een jaren 50-gezin onder mindere omstandigheden zich zo goed staande kon houden, waarom dan geen meerdere lessen hieruit getrokken door de politici Zalm c.s.? Wie eerlijk is, zal toch moeten zeggen dat het huidige liberale beleid volkomen haaks staat op de idealen van de jaren 50? Het "gezin als hoeksteen van de samenleving", de "traditionele rolverdeling tussen man en vrouw", de "klassieke pedagogische tik", de "levenslange betrekking", etc. etc. - moeten deze kadavers uit de jaren 50 juist niet allemaal op de schop? Om zo volgens de liberalen elk aandenken aan de "familie Zalm" weg te doen uit onze collectieve herinnering?
Wat mensen van vandaag zo makkelijk tot "relatieve" armen maakt, is juist het wegvallen van de klassieke huwelijksmoraal, het wegeroderen van de klassieke zelfsturing en het vergaan van de klassieke verbanden. Plotselinge echtscheiding, het verliezen van een baan zonder door buren en kerk te worden opgevangen en niet goed met geld om kunnen gaan zijn enkele van de belangrijkste redenen waarom armoede vandaag de dag zwaarder drukt dan in de jaren 50. "Alles" wat Zalm zo "waardeert" kan toch niet los worden gezien van wat de jaren 50 toch zo typisch als de jaren 50 maakte?

Het liberale beleid van het makkelijk maken van echtscheiding, van ontslag, van uithuisplaatsing van kinderen en het eveneens liberale beleid van het belachelijk maken van normen en waarden getuigt van de werkelijke verborgen armoede in ons land. Talloze mensen worden door het liberale beleid van Zalm, Van Aartsen e.a. weerloos gemaakt en potentieel arm. Vele banen zijn namelijk niet zeker en zijn steeds minder zeker. Talloze mensen leven slechts een paar honderd Euro boven de armoedegrens en de globalisering zet talloze banen structureel op de tocht. Veel rijkdom in ons land is dan ook slechts betrekkelijk.

De samenleving van de jaren 50 zou deze potentiële en reële bedreigingen te lijf kunnen gaan. Maar Zalm en al die anderen hebben niets anders geprobeerd dan om juist die samenleving - die van de jaren 50 - te grabbel te gooien en te vernielen.

Want de woorden van Zalm zijn ronduit wrang in het licht van de salarisverhogingen voor ministers en parlementsleden die niet zo lang geleden werden voorgesteld. De huidige vergoedingen zouden niet meer van deze tijd zijn en ervoor zorgen dat de gat met de inkomens in het bedrijfsleven te groot zouden worden. Hier bleek opeens dat "deze tijd" dermate van de "vorige" verschilt dat mensen als Zalm meer geld nodig zouden hebben om rond te komen.

Nog gekker maakte Jozias van Aartsen het enige tijd geleden tijdens het debat over de verplichte kinderopvang door scholen. Volgens Van Aartsen voeden ouders die hun kinderen naar de opvang sturen hun kinderen ook goed op. Uitbesteden staat dus gelijk aan zelf goed opvoeden. Volgens dezelfde logica zijn mensen die het werk uitbesteden aan anderen en zelf een uitkering trekken, dus ook goede werkkrachten. En net zoals je als overheid bij kinderopvang een zeker minimum mag afdwingen, mag je ook een bepaald minimum afdwingen bij de hoogte van een "uitbesteedde arbeidsvergoeding" (uitkering). Misschien kan Zalm Jozias van Aartsen en de veelverdienende klagers die gebruik maken van kinderopvang wijzen op de jaren 50. Toen was er niet zoiets als kinderopvang, had men meer kinderen en minder loon en kregen de kinderen slechts ranja van opoe.
Waarschijnlijk zullen we dan weer horen dat onze samenleving een andere is dan die in de jaren 50 en dat daarom de rijken die Van Aartsen vertegenwoordigt reden hebben om te klagen. Het praatje van Zalm is dan ook geklets in de ruimte.

Hij zou eerlijker zijn geweest wanneer hij zijn ouderlijk milieu belachelijk had gemaakt en met hen de huidige armen. De samenleving is immers veranderd? En zijn de loosers van nu niet juist diegenen die deze verandering "niet meer hebben kunnen maken"? Welke vrouw zonder dikke opleiding moet er nu zo nodig kinderen in deze tijd? Stel dat vriendlief de benen neemt - waar kun je dan die monden van voeden? Zou Zalm het weten? Zou hij dan zeggen: "Mevrouw, u bent te laat geboren, u had in de jaren 50 moeten leven. Dan was uw vriend uw man geweest en had u hem nog steeds gehad, de dubbele boterhammen incluis. Maar vergeet u bij de komende verkiezingen niet op de VVD te stemmen. Dan wordt uw dochter vast en zeker niet zo'n sukkel als u.

Noot

Zalm: armoede betrekkelijk in het Algemeen Dagblad d.d. 29 december 2005