WIE ZIJN WIJ?

Volgens Ella Vogelaar moet Nederland de feiten onder ogen zien. Volgens haar moeten we erkennen dat moslims hier niet meer weg zullen gaan; er zullen er eerder meer bijkomen. We zullen de islam moeten accepteren als een deel van onze samenleving. Zelfs als dat de consequentie heeft dat er straks gesproken zal worden van een cultuur met joods-christelijke-islamitische wortels.

PvdA-minister Vogelaar wil de moslims helpen dat ze zich hier thuis voelen: "islam en moslims moeten zich hier kunnen wortelen." Een golfje van protest spoelde over ons land. Marc Rutte, Geert Wilders, Leon de Winter en Gerry van der List vielen nogal over onze minister heen. Ella Vogelaar, minister van 'Wonen, Wijken en Integratie', zou volgens hen iets stoms hebben gezegd. Onze cultuur is 'joods-christelijk' (Wilders), gaat uit van 'gelijkheid van man en vrouw en democratie' (Rutte), is 'de woestijngod te boven gekomen' (De Winter) of heeft zich juist tegen elke vorm van traditie afgezet en is 'een humanistische cultuur' (Van der List).

Wie heeft er gelijk? De minister of de heren critici? Is minister van 'Wonen, Wijken en Integratie' Ella Vogelaar blind-links of is ze een realist? Ze zei onder meer dit:

"Nederland is een samenleving die gevormd is op basis van joods-christelijke tradities. Dat zijn onze wortels. Als je ervan uit gaat dat een substantiële bevolkingsgroep andere tradities, een andere religie, brengt, dan zie ik dat als een wederzijds proces. Enerzijds zal de islam door de Europese cultuur en tradities beïnvloed worden en niet hetzelfde blijven. Anderzijds is het belangrijk dat zo’n grote groep zich wortelt in onze samenleving, er een onlosmakelijk onderdeel van wordt. Eeuwen geleden kwam de Joodse gemeenschap naar Nederland en nu zeggen we: Nederland is een land gevormd door joods-christelijke tradities. En ik kan me voorstellen dat we een vergelijkbaar proces krijgen met de islam.”

Ten eerste valt het nog steeds op wat voor vreemde portefeuille de minister heeft. Vreemd dat het 'wonen' onder de verantwoordelijkheid van een minister valt. Het klinkt zoiets als 'minister van opvoeding', of van 'verkeringstijd'. Aan het 'Wonen' is 'Wijken' toegevoegd. Hoort dit woord bij 'Wonen' of bij het derde woord: 'Integratie'? Hoort het bij integratie, dan zal bedoeld worden het uitwijken van inheemse Nederlanders uit bepaalde getto's. Of misschien het remigreren? Dat is toch ook een vorm van uitwijken?

Ten tweede valt iets - belangrijkers - op. Vogelaar spreekt over traditie en verworteling. Dat is op z'n minst vreemd uit de mond van een moderne politicus. Gerry van der List legt hier terecht zijn Verlichte vingers bij. Hebben we de democratische verworvenheden, zo stelt hij, niet juist afgedwongen op deze tradities? Hij noemt dan de scheiding van kerk en staat.
Van der List heeft deels gelijk. Hij heeft gelijk wanneer hij aangeeft dat Vogelaar niet beseft wat ze zegt; ze onderbouwt het tenminste nergens. Want wat is dan de joods-christelijke cultuur? De verwijzing naar de komst van de joden in de zeventiende eeuw zegt niet zoveel. Is het echt zo dat de loutere aanwezigheid van een paar joden onze cultuur tot in haar wortels heeft beïnvloed? Dat is niet hard te maken. Wat is dan zo'n concrete bijdrage aan onze cultuur? En dan nog wel tot in de wortels?
Als er al sprake is geweest van joodse elementen, dan is dit toch uitsluitend via de invloed van het christendom gegaan. Zoals bijvoorbeeld met betrekking tot de zondagsrust die is afgeleid van de joodse sabbatsrust.
De enige traditie die ons tot in de wortels heeft bepaald is die van het christendom. Via het christendom hebben joodse, heidense en klassieke een zekere waarde behouden. Zelfs uitwassen als socialisme, liberalisme en 'scheiding kerk en staat' komen in zekere zin voort uit het christendom. (Trouwens: al onder het oude jodendom was er al sprake van een onderscheiding tussen koning, priesterklasse en profetendom.)
Individualisme heeft óók een christelijke wortel, spijtig maar waar. Evenals vooruitgangsgeloof, rationalisme, secularisme en gelijkheidsdenken. Het zijn weliswaar perversies van bepaalde christelijke principes, maar de lijnen zijn scherp en duidelijk. De continuiteit tussen liberalisme en puritanisme is er. Michael Walzer wijst er in zijn The Revolution of the Saints op dat in het puriteinse New England al gauw sprake was van een relatieve gelijkheid tussen man en vrouw, mede versterkt door het persoonlijke wedergeboorte-aspect.

Nu is elke omvattende traditie zelf de bron zowel van zichzelf als van haar tegendelen. Het christendom heeft weliswaar het individualisme aangewakkerd, maar kent allereerst het gemeenschapsdenken. De Spaanse theologen hebben weliswaar de grondslagen gelegd voor mensenrechten en vrije markteconomie, maar het christendom is allereerst een traditie die uitgaat van de plichten van elk mens tegenover God en van een organische gemeenschapseconomie.
Onze opvattingen over huwelijk en gezin, over persoonlijke verantwoordelijkheid, over dood en leven, fenomenen als universiteiten, ziekenhuizen en bejaardenoorden; dit alles is op z'n minst diepgaand beïnvloed geweest door het christendom, is het niet dat het zelfs als een pure creatie van het christendom kan worden gezien. Socialisme, liberalisme en kapitalisme kunnen worden teruggevoerd op het christendom, niet uitsluitend, maar wel tot in de wortel. Evenals fenomenen als democratie en - in mindere mate - republiek. Natuurlijk is er wat betreft de laatste zaken ook een onmiskenbare invloed van het klassieke denken, maar het is dit denken geweest dat een grote weerklank vond binnen het christendom en zo samen met joodse en 'typisch' christelijke elementen via de christelijke traditie de Germaanse cultuur transformeerden.

De vraag is dus: wat voor recht, wat voor aanleiding ziet minister Vogelaar om een perspectief te schetsen van een 'joods-christelijke-islamitische' cultuur in wording? Al is dit proces volgens haar misschien een kwestie van eeuwen; het gaat hier om het principe. Wie zijn wij? Potentieel (deels) islamitisch? Of onmiskenbaar christelijk (of van 'christelijke afkomst')? Verwerpen we onze wortels, zoals De Winter en Van der List, en keren we ons tegen wie we zijn? Dit laatste inclusief het bedrog en de vervalsing?
Minister Vogelaar doet het anders. Zij houdt het bij wat gebazel over wortels en traditie alsof ze een Jig Saw Puzzle-tje legt op een regenachtige dag in de caravan. Onbenul heeft ook zo z'n charme. Vooral als het getooid is in een zomerse bloemetjesjapon. Voor sommige ministerschappen hoef je geen boekje open te slaan. Een goede neus voor integratie en een goed gevoel over de uitkomst is genoeg.